آیت الله هاشمی رفسنجانی

آیت الله هاشمی رفسنجانی

در طول این سال ها ، جنگ ایران و عراق به پایان رسید، آیت الله خمینی درگذشت ، آیت الله علی خامنه ای منصوب شد ، روابط ایران و عربستان بعد از اتفاق معروف حج قطع شد و فتوای قتل سلمان رشدی نیز در طی این دو سال صادر شد. خاطرات رفسنجانی همچنان جدال بین نمادها و مظاهری از رژیم فعلی و گذشته را دنبال می کند. برخی «شیخ رئیس جمهور» را به تحریف حقایق متهم می کنند ، در حالیکه برخی نیز انتشار این خاطرات را در راستای تلاش برای تبرئه خود از برخی اقدامات «شرم آور» که توسط رژیم در برابر مخالفان داخلی و خارجی صورت گرفته بود ارزیابی می کنند. به خصوص حصر آیت الله منتظری و حکم مرگ برادر داماد منتظری و به علاوه مجموعه ای از قتل های روشنفکران و روزنامه نگارانی که در طول اواخر دهه ۱۹۹۰ میلادی ایران را لرزاند، بیشتر مورد توجه است. شکی نیست که رفسنجانی از طریق انتشار این خاطرات می خواهد نقش خود در انقلاب ایران را روشن تر از گذشته کند و همچنین ثابت کند که به آیت الله روح الله خمینی نزدیک بوده است و نقش حیاتی خود را در مواجهه موفقیت آمیز علی خامنه ای با موضوع آیت الله منتظری پررنگ کند.

انشار این اسناد و گواهی های تاریخی از آن جهت در این زمان مهم هستند که تنها مدتی از بازداشت فائزه دختر رفسنجانی و مهدی پسرش – که بعد از سه سال از لندن به ایران رفت- می گذرد. فرزندان رفسنجانی هم اکنون در زندان بدنام اوین هستند.

رفسنجانی در طی سال های اخیر توسط دولت احمدی نژاد، هم مورد حمله قرار گرفت و هم به حاشیه رانده شد از سوی دیگه برخی روحانیون وفادار به آیت الله خامنه ای نیز چنین رفتاری با او داشتند که این رفتار در پی مواضع دلسوزانه اش در تظاهرات سال ۲۰۰۹ اتفاق افتاد. این مواضع باعث شد که او را مجبور به کنارگیری از سمتش در مجلس خبرگان کنند اما سمت او در مجمع تشخیص مصلحت نظام که انتصابات آن در اختیار رهبر ایران است باقی مانده ولی رهبر هر زمانی که اراده کند می تواند عذر او را از این سمت نیز بخواهد.

این درست است که بعد از دو سال رفسنجانی خواهان ایجاد فاصله بین خود و جنبش سبز است و از سوی دیگر میزان انتقادهایش نسبت به دولت احمدی نژاد کاهش یافته است اما به نظر می رسد این شیوه و روشی ناپخته باشد در حالیکه شور و شوق لفاظی های معمول در برابر غرب و آمریکا هنوز ادامه دارد. اما واقعیت این است که او یکی از برجسته ترین طرفداران آشتی با آمریکا از سال ۱۹۹۸ بوده است. علاوه بر این ، سکوت رفسنجانی در برابر بازداشت (رهبران مخالفان ایران) مهدی کروبی و میرحسین موسوی محبوبیت او را تا حد زیادی از بین برد و این موضع مورد قدردانی محافظه کاران هم قرار نگرفت که برای او گران آمد، محافظه کارانی که هم اکنون محاکمه قضایی فرزندان رفسنجانی را هدف قرار داده اند.

برخی بر این باورند که نجات رفسنجانی تنها در دستان رهبری است که او نیز تمایلی برای آرام کردن محافظه کاران و از سوی دیگر حذف رفسنجانی به دلیل حفظ موقعیت کنونی ندارد. آنها استدلال می کنند که رهبری ترجیح می دهد تا رفسنجانی را داشته باشد چرا که این روند بیشتر از رفت و آمدهای اخیر، اتفاق های تاریخی مشترک بین آنها را آشکار می سازد.

شاید آنچیزی که آخرین جلد از کتاب خاطرات رفسنجانی را متمایز می کند شیوه مودبانه سخن گفتنش درباره خامنه ای است به گونه ای که گویا با رئیس خود در حال صحبت کردن است. با وجود انتقادهایی که قبلا به آن اشاره شد، این خاطرات یک زاویه دید مهمی را برای درک سیاست های ایران و مکانیزم های تصمیم گیری در جمهوری اسلامی نشان می دهد. نه تنها این موضوع، بلکه این خاطرات درگیری های دائمی بین نهادهای دولتی و شبکه های غیر رسمی نهاد های انقلاب را هم نمایان می سازد.

اگر ما در بین خطوط نوشته شده توسط «امیر طاهری» نویسنده برجسته ایرانی در مطلب «دولت ایران» و «انقلاب ایران» بگردیم می توانیم به این نکته اشاره کنیم که سیاست خارجی ایران به «اسکیزوفرنی» آلوده شده است. «دولت ایران» ، با برخی نهادهای تاریخی خود، می خواهد با جهان خارج آشتی کند در حالیکه «انقلاب ایران» می خواهد که کشور در وضعیت «ترس» و سوظن نسبت به چیزهای فراتر از مرزها بسر ببرد، به طوریکه فعالیت ها و تخصیص بودجه های گزاف سپاه پاسداران با توجیه حفاظت دولت از حمله خارجی انجام می شود.

در موضوع روابط ایران و عربستان سعودی، می توانیم به دو روندی که به طور رسمی مستقر است اشاره کنیم. یکی از آنها این است که طرفدار داشتن روابط خوب با عربستان بودن بر این اساس است که دشمنی ، تنها ایران را در منطقه و از سوی کشورهای اسلامی (سنی) در حالت انزوا قرار می دهد و باعث می شود تا به دلایل فرقه ای و مذهبی علیه ایران به خط شوند. مهمتر از همه، مجادله با عربستان سعودی باعث می شود که همکاری در تعیین قیمت نفک اوپک غیر ممکن شود و به همین ترتیب تهدید عربستان سعودی که توسط تندروهای ایران دنبال می شود باعث افزایش تسلیحات نظامی آنها و کمک به کشورهای دیگر- به مانند جنگ با عراق در دهه ۱۹۸۰ میلادی- در مقابل ایران شود.

علاوه بر این، خاطرات هاشمی رفسنجانی آشکار می سازد که دولت اغلب نمی داند که در سپاه پاسدارن چه چیزی جریان دارد ، جاییکه دستور مستقیم را از رهبری می گیرد. باتوجه به بخش عمده ای از عملیات های مختلف که توسط سپاه پاسداران در داخل یا خارج کشور انجام می شود، گاهی رئیس جمهور تنها بعد از اجرای عملیات از آن آگاهی پیدا می کند به طوریکه این موضوع دولت را در وضعیت آشفته ای قرار می دهد که مجبور به مقابله با بحران های دیپلماتیکی است که در جریان کامل آن قرار ندارد. به طور مثال اقداماتی برای اعتصاب علیه تانکرهای نفتی کویت، مواد منفجره ای که به عربستان فرستاده و در کیف هایی جاسازی شده بود یا اجرای یک عملیات پنهانی در آلمان از جمله آنهاست .

در اینجا من برخی از مهمترین نکات مربوط به خاطرات اخیر رفسنجانی که منتشر شده است را می آورم:

۲۶ مهر ۱۳۶۶
آقای خامنه‌ای گفتند فرستاده قذافی پیشنهاد آورده که دست از جنگ عراق برداریم و با عربستان وارد جنگ شویم. در این صورت لیبی هم شریک می‌شود. قبول نکردیم.

۲۵ شهریور ۱۳۶۶
ظهر آقای حسینی شاهرودی نماینده شاهرود آمد و گزارشی از حوادث مکه داد. تا حدودی تقصیرها را به گردن خودمانی‌ها می‌اندازد و تردید دارد که عربستان، از پیش برنامه‌ای برای چنین فاجعه‌ای داشته است.

۱۰ مهر ۱۳۶۶
آخر شب دکتر ولایتی، تلفنی اطلاع داد که در سوریه، عبدالحلیم خدام به کاردار ما گفته که عربستان می‌گوید ایران می‌خواهد به کویت و عربستان حمله کند و گفته پاسخ می‌دهم. خدام هم گفته که انجام این کار در آستانه جلسه سران عرب، صلاح نیست. گفتم دو روزی جواب را به تأخیر بیاندازید.

۷ اردیبهشت ۱۳۶۷
آقای دکتر ولایتی اطلاع داد که عربستان سعودی اعلان قطع رابطه با ما کرده است؛ قاعدتاً در جهت فشار بیشتر بر ما است و احتمالاً موارد مشابه داشته باشیم.

۱۲ مهر ۱۳۶۷
آقای مصطفی تاج‌زاده معاون وزیر ارشاد آمد. گزارش وضع وابسته‌های فرهنگی خارج از کشور را گفت. درباره سیاست تبلیغاتی در خصوص عربستان سعودی مشورت کرد. معتقد است جنگ تبلیغات شیعه و سنی است و مجموعاً به مصلحت نیست و عربستان با پول و خرج بیشتر و رابطه العالم الاسلامی نقش زیادی دارد.

۳۰ مهر ۱۳۶۷
جلسه سران قوا در دفتر نخست وزیر بود. آقای خامنه‌ای به آذربایجان غربی رفته‌اند. احمدآقا اطلاع داد که امام فرموده‌اند در جواب اقدام شاه فهد در منع رسانه‌های عربستان از تبلیغ علیه ایران، ما هم تبلیغات ضد عربستان را متوقف کنیم. قرار شد این موضوع را از طریق واسطه‌ها به آنها اطلاع دهیم.

بنابراین روشن است که هاشمی رفسنجانی اسرار زیادی را در درون خود نگه داشته که هنوز فاش نشده است. شاید اگر او این اسرار را افشا کند بیشتر بر روی موقعیت رهبری تاثیر گذار باشد و پس او پرهیزکاری از تقسیم برخی از خاطرات تاریخی اش را در پیش گرفته است.