به دنبال حمله به عراق و سرنگونی صدام حسین و عملیات نظامی و اشغالگری های پیاپی حالا روزی نیست که اخبار عراق در صدر رسانه های خبری نباشد. اما آنچه در روزهای اخیر عراق دوباره در کانون توجه رسانه ها قرار گرفته، نه به دلیل نبرد با «داعش» یا کشمکش نیروهای سیاسی بر سر تشکیل کابینه، بلکه به خاطر اعتراضات گسترده ای که بخش های جنوبی در عراق را فراگرفته است. معترضان خواستار تامین معیشت حداقلی روزانه یعنی برخورداری از آب و برق و خدمات اساسی در شرایطی هستند که گرمای هوای تابستان امسال به پنجاه درجه رسیده است. اعتراضات گسترده و با خواسته های مشابه در بصره و شهرهای جنوب عراق پدیده تازه ای نیست و در سال ۲۰۱۵ هم اتفاق افتاد. مقتدی صدر در آن زمان از اعتراضات مردم علیه فساد حکومتی و بیکاری و خدمات بد حمایت کرد و در آن زمان گفته شد که همین موضع گیری او منجر به تقویت پایگاه و موقعیتش در میان شیعیان عراق شد.
با این حال، اما دامنه اعتراضات اخیر گسترده تر بود و معترضان، دولت حیدر عبادی را به عنوان مقصر اصلی وخیم شدن اوضاع اقتصادی و خدماتی معرفی کردند. عراق بعد از انتخابات اخیر گرفتار بحران حکومتی و فلج سیاسی شده است و بحث و گفتگو بر سر نتایج انتخابات و نحوه توزیع نیروهای سیاسی و اینکه حق تشکیل کابینه با کیست تمام نشده است.
نارضایتی گسترده مردم بصره و شهرهای جنوبی از کمبود خدمات جای تعجب ندارد. بصره را روزگاری «ونیز خاورمیانه» می نامیدند. این شهر با اکثریت شیعه نشین تاوان سنگینی برای همه جنگ های عراق در دوره صدام حسین از جمله نبرد با ایران تا کنون پرداخت کرده است. شهری که روی دریایی از نفت شناور است و در کشوری قرار دارد که درآمدهای نفتی دولت حدود ۹۵ درصد کل درآمد مملکت را تشکیل می دهد حالا ساکنانش از جمع آوری زباله به تنگ آمده و این سطل آشغال ها سفره کودکانشان شده است. یکی از مردم بومی تعریف می کرد: ما، مردم بصره تنها درباره نفت و منابع عظیم نفتی عراق می شنویم و هیچ گاه چیزی از این درآمدها عایدمان نشده است.
بنابراین، اینکه دامنه اعتراضات گسترده تر شده و به مناطق میدان های نفتی و گازی استان بصره سرایت کند جای تعجب ندارد. معترضان بندر ام قصر را تعطیل کردند و بعد از آن، مقام های محلی به توافقی با معترضان برای از سر گیری فعالیت بندر رسیدند. معترضان وارد فرودگاه نجف شده و آن را تعطیل کردند. البته فعالیت این فرودگاه از سر گرفته شد.
هواپیماهای ایران از نجف به بغداد تغییر مسیر دادند. حیدر عبادی با چندین اقدام به دنبال کنترل اعتراضات بود. او «عوامل نفوذی» را به خرابکاری و تخریب ممتلکات عمومی متهم کرد و گفت که با این افراد مدارا نخواهد کرد. او همچنین اقدام به برکناری چندین مقام امنیتی در استان هایی که صحنه درگیری و کشته و زخمی شدن مردم بودند کرد. عبادی وعده داد تا چندین پروژه به ارزش سه میلیارد دلار برای کارآفرینی و تهیه مسکن و تصفیه آب و برق رسانی در بصره انجام شود اما این اقدام دولت برای اصلاح وضع مانع از انتقادات گسترده به حزب «الدعوه» -عبادی عضو این حزب است- نشد. یکی از معترضان (بیکار) گفت «حزب الدعوه به مدت ۱۵ سال حکومت را در دست گرفته است. سران این حزب حتی به یکی از وعده هایشان عمل نکردند. خبرنگار الشرق الاوسط به نقل از معترض دیگری گفت «سیاستمداران شیعه بعد از سقوط صدام در سال ۲۰۰۳ تا کنون حتی یک حرف راست هم از دهانشان بیرون نیامده است. ما آب متعفن و گندیده می خوریم. اصلا وجود سیستم های خنک کننده در تابستان را فراموش کرده ایم».
البته نمی توان اعتراضات مطالبه محور و خواسته های سیاسی مردم جنوب عراق و فشارهای ایران بر حیدر عبادی را از یکدیگر تفکیک نمود. کما اینکه نمی توان از این مساله غافل ماند که اعتراضات بعد از قطع برق عراق در اوج گرمای سوزان تابستان توسط ایران به راه افتاد. اقدام ایران به طور مستقیم بر آغاز اعتراضات اخیر تاثیر گذاشت. بی گمان، مقام های ایران می دانستند و یا انتظار داشتند که بعد از قطع برق عراق کار به اینجا بکشد و مردم جنوب عراق خشم خود را بر سر دولت عراق خالی کنند. گروهی از معترضان پادگان های سپاه بدر تابع ایران را به آتش کشیدند. بنا به برخی گزارش ها، معترضان تصاویر علی خامنه ای رهبر ایران و آژانس های مسافرتی ایران در جنوب عراق را آتش زدند. البته چنین تحول و تحرکاتی در اعتراض به چهره های شاخص حکومت ایران در منطقه ای که گفته می شود که تابع و سرسپرده مطلق ایران است پدیده عادی نیست. همزمان با بالا گرفتن خشم و نارضایتی مردم نسبت به نقش آفرینی ایران در عراق و فساد مقام های تابع ایران برخی از چهره های وابسته به ایران مثل «حشد شعبی» و هواداران نوری مالکی نخست وزیر سابق عراق مسئولیت برگزاری تظاهرات را به گردن مردم فلوجه و رمادی انداختند. این گروه ها می خواستند تا با این اقدام اتهام های فساد را از حکومت ایران و هوادارانش دور کرده و به تنش، رنگ و بوی فرقه ای بدهند. این گروه ها اینگونه القا می کنند که حزب بعث و شیوخ عشایر سنی به عنوان مقصر اصلی درگیری های خشونت آمیز نقش آفرینی می کنند تا جایی که برخی گفتند رغد، دختر صدام حسین از معترضان اعلام حمایت کرده است!
در کنار این تحولات، سران «حشد شعبی» به رویکرد خشونت آمیز در راستای سرکوبی اعتراضات روی آوردند که این مخالف دستور حیدر عبادی نخست وزیر است. عبادی از نیروهای امنیتی خواست تا از درگیری مسلحانه با معترضان بپرهیزند. برای مثال، قیس الخزعلی دبیر کل گروه «گردان های اهل حق» گفت «دست عاملان حمله به پادگان های حشد را قطع می کنیم.» منابع دیگری گزارش دادند که «عصائب اهل حق» دست به بازداشت برخی از معترضان زده و اینکه پاسگاه های پلیس اطلاعی از برخی بازداشت شدگان و سرنوشت این افراد ندارند.
البته کیفیت خدمات در عراق تنها در بخش های جنوبی عراق پایین نیست بلکه مناطق سنی نشین هم گرفتار این مشکلات و حتی خدمات بی کیفیت تر هستند. اما مردم در بخش های سنی نشین نسبت به نتایج و پیامدهای اعتراض و راهپیمایی بیم دارند و اینکه مبادا به حمایت از «تروریسم» یا «داعش» متهم شوند.
نکته مهم در واکنش های سران برجسته جامعه شیعیان مثل مرجع تقلید بارز سید علی سیستانی و مقتدی صدر و دیگران این بود که این چهره ها ضمن عدم پذیرش این اتهامات خواستار وحدت ملی و حمایت از خواسته های معترضان شدند. این موضع گیری به نفع عبادی است چرا که او خواستار کنترل اعتراضات با کمترین هزینه سیاسی است. او به ناگزیر باید با روی خوش با معترضان و خواسته هایشان رفتار کند تا اینکه وضع از اینکه هست بدتر نشود و مردم به نقطه انفجار نرسند. اما عبادی در عین حال از تصمیم گیری در مسائل سرنوشت ساز و حساس و تامین همه یا بخشی از مطالبات معترضان ناتوان است. عبادی برای پاسخگویی به خواسته های معترضان باید پول خرج کند تا بتواند خدمات اساسی مثل برق و آب آشامیدنی و حل مشکل رو به رشد بیکاری را تامین کند.
به هر حال، حیدر عبادی به خوبی از این نکته آگاه است که ایران با خودداری از برق رسانی به عراق –آنهم در شرایط کنونی- به دنبال توقف حمایت سیاسی از عبادی است. ایران می خواهد با مهیا کردن شرایط برای فرمانده «سپاه قدس» قاسم سلیمانی از موج گسترده نارضایتی از عبادی بهره برداری کرده و نخست وزیر جدیدی به مردم عراق تحمیل کند.
