داوطلبان عراقی به ارتش این کشور می پیوندند – عکس از رویترز

گروه هاى مخالف دولت عراق ترکیبى از مردم سنى ناراضى از دولت مالکى و شیوخ عشایر سنى، افسران ارتش صدام، گروه نقشبندیه متشکل از حامیان صدام حسین و اعضاى رژیم بعث و .. هستند.

نارضایتى از دولت شیعه نورى المالکى، نخست وزیر عراق از ابتداى روى کار آمدن این دولت وجود داشته و زمینه ساز بروز ناامنى هایى در عراق بوده است. طى این سال ها تقریبا هر چند روز یک بار، شاهد بمب گذارى هایى در مناطق مختلف عراق بودیم. اما، سرعت و میزان خشونت وقایع اخیر، جامعه بین المللى را دچار شوک کرده است. بیش از همه نام “دولت اسلامى عراق و شام” یا “داعش” در بروز این نا آرامى ها به چشم مى خورد. گروهى محدود که سوار بر موج نارضایتى هاى مردم سنى، علیه دولت عراق وارد جنگ شده اند.

یکى از حربه هاى گروه داعش، ایجاد جنگ تبلیغاتى است که این روزها فضاى رسانه ها را پر کرده است. این گروه با اعمال خشن ترین رفتار، فیلم بردارى و ارسال آن به شبکه هاى اجتماعى قصد ایجاد رعب و وحشت دارد. ایجاد جنگ روانى و فضاى ترس و وحشت یکى از عوامل تسلیم سریع ارتش عراق در برابر این نیروها بود. علاوه بر این همراهى بخشى از مردم سنى، فساد و ضعف ارتش عراق و عدم انگیزه کافى در میان کادر نظامى نیز زمینه پیشروى داعش را فراهم کرده است.

از این رو تحولات اخیر را نمى توان صرفا خیزش مردم سنى ساکن مناطق سنى نشین دانست، چرا که همه سنى هاى عراق با این تندروى ها موافق نیستند و عده زیادى از آنها مجبور به ترک شهر و خانه خود شده اند و نمى توان صرفا آن را محدود به حضور نیروهاى تندرو داعش کرد.

اما اینکه چطور یک گروه چند صد نفرى تحت نام داعش توانست ظرف یک هفته چند شهر مهم عراق از جمله شهرهاى سنى نشین موصل، تکریت، فلوجه، رمادى و شهر شیعه نشین تلعفر را تصرف کند و خود را به ۶٠ کیلومترى بغداد پایتخت عراق برساند؟ عنصر همکارى هاى محلى در درگیرى هاى اخیر تا چه حد موثر بوده است؟ سیاست هاى دولت مالکى تا چه اندازه زمینه ساز بروز این نارضایتى ها شده است و در نهایت چه راهکارهایى براى برون رفت از این وضعیت وجود دارد؟

اینها سوالاتى است که با “على عونی”عضو ارشد شوراى رهبرى حزب دمکرات کردستان عراق که از نزدیک شاهد این وقایع است، در میان گذاشتیم.

شرق پارسى: گفته مى شود این تنها گروه تندرو داعش نیست که با دولت عراق در حال جنگ است، چه گروه هاى دیگرى وجود دارند؟

على عونی: گروه هاى متعددى هستند. یکى از آنها طریقه نقشبندى است که تحت سرپرستى عزت ابراهیم الدورى قرار دارند. گروه دیگر جبهه النصره است. گروهى هم بعثى هاى منظم هستند. علاوه بر این مردم سنى ساکن مناطق سنى نشین که احساس مظلومیت و محرومیت مى کنند نیز جزو مخالفان دولت مالکى هستند. همه گروه ها دست به دست هم داده اند و تنها داعش نیست.

آیا تمام گروه هایى که ذکر کردید در قالب یک گروه منسجم عمل مى کنند یا هر کدام جداگانه و با قصد رسیدن به یک هدف مشترک در حال جنگ با دولت مرکزى هستند؟ چون به نظر مى رسد آب گروه داعش و جبهه النصره در یک جوى نمى رود. در سوریه شاهد درگیرى هاى جدى میان این دو گروه بودیم.

بله! در عراق دشمن مشترک آنها که حکومت عراق و مذهب تشیع است، آنها را تا حدى مشترک کرده است، اما درست است. اخیرا من شنیدم که این گروه ها در موصل دچار نزاع و درگیرى هایى شده اند.

اشاره کردید به موصل. ما شاهد بودیم که این شهر خیلى سریع سقوط کرد. گفته مى شود یک تعداد از نیروهاى ارتش عراق با داعش همکارى داشتند. این مسئله تا چه حد در تصرف موصل توسط نیروهاى اندک داعش موثر بوده است؟

من فکر نمى کنم این حرف درستى باشد. ارتش عراق در جبهه هاى متعددى شکست خورده است. ارتشى که شکست بخورد اراده مقاومت ندارد. به اضافه اینکه سپاه و لشگرى که در موصل بود از لحاظ مردمى حمایت نمى شد. مردم موصل بیشتر با گروه هاى تندرو همگرایى داشتند، چون احساس محرومیت و مظلومیت مى کردند. به این دلیل ارتش عراق یک ارتش منظم و حرفه اى نبود. این ارتش بر اساس مصالح سیاسى بنا شده بود. در حالی که بالاى ۴٠ درصد از مردم عراق سنى هستند، تعداد سنى ها در ارتش عراق کمتر از ١٣ درصد است، کردها تنها ٣ درصد ارتش عراق را تشکیل مى دهند. بنابراین بیشتر ارتش یک ارتش مذهبى است که اهالى موصل از آن مذهب نبودند به این دلیل حمایت نشدند.

طبق آمارى که شما ارائه دادید، طبیعتا ارتش عراق باید تحت اختیار دولت مالکى باشد، چطور اینها سلاح زمین گذاشته و شهر را ترک کردند؟

به خاطر اینکه مردم موصل با آنها نبود.

یعنى خود ارتش قابلیت دفاع از شهر را نداشت؟

ارتش واقعا قابلیت نداشت. اضافه بر اینکه ارتش از درون دچار فساد شده است. بر اساس قانون عراق همه فرمانده های گردان ها مى باید از طریق پارلمان تعیین شوند در حالی که آقاى مالکى آنها را با احتساب درجه دورى و نزدیکى از خودش تعیین کرده است. اینها کسانى بودند که از طریق نخست وزیر تعیین شدند و مورد تایید پارلمان عراق نبودند.

چه مقدار نقش غیر عراقى ها را در این درگیرى ها پررنگ مى دانید؟ گفته مى شود یک تعداد از این افراد از چچن، اردن و دیگر کشورها وارد عراق شده اند.

در حمله اى که به موصل شد من فکر مى کنم یک دستگاه اطلاعاتى بزرگ، در ارتش ایجاد رعب و وحشت کرد. همه برآوردها مى گویند گروهى که به موصل حمله کرد بیش از ١٠٠٠ نفر نبود. یک ارتش ۶٠ تا ٧٠ هزار نفرى در یک چشم بر هم زدن اسحله هاى خود را زمین گذاشت و به طور شرم آورى فرار کرد.

البته این گروه هاى تروریستى که الان تشکیل شدند مانند القاعده و دولت اسلامى عراق و شام و … جاذبه دینى براى همه بنیادگراهاى جهان اسلام دارند. البته من اطلاع دقیقى ندارم، اما اخبارى که مى آید حاکى از این است که بین اینها افراد تندرویى از اروپا، آسیا و بخش هاى مختلف دنیا وجود دارد. اما بیشتر از سوى عراقى ها حمایت مى شنود.

دیدگاه کردها به این مسئله چگونه است؟

ما فکر مى کنیم این یک جنگ مذهبى بین شیعه و سنى است و متاسفانه حکومت آقاى مالکى بسیار بد عراق را اداره کردند و سنى ها واقعا محروم بودند و اینها سبب شعله ور شدن آتش خشم و نارضایتى مردم سنى عراق شد. حکومت کردستان و رهبران سیاسى کردستان طى نشستى تصمیم گرفتند که بخشى از این نزاع و درگیرى خونین مذهبى نباشند. به خاطر اینکه مسئله کرد، مسئله دینى و مذهبى نیست. مسئله وجود یک ملت، قوم و جغرافیاى کردستان است. به این دلیل به پیشمرگان دستور داده شده در این مرزها بایستند و هیچگونه مشارکت منفى در این مسئله نداشته باشند. نه در جبهه سنى و نه در شیعه دخالت نکنند، اما اگر قرار باشد تجاوزى به مرزهاى اقلیم کردستان شود به شدت پاسخ خواهند داد.

گفته مى شود احتمالا وقتى این گروه ها احساس فراغت کنند نوک پیکان را به سمت کردستان خواهند چرخاند؟

البته تروریستها خواسته اند خود را امتحان کنند و در درگیرى با آنها تعداد زیادى هم شهید و مجروح دادیم. البته به آن شدت نیست و بیشتر در حال آزادسازى مناطق سنى نشین هستند، اما بعد متوجه شدند که پیشمرگان محکم در سنگرهاى خود ایستاده اند و مانند ارتش عراق عمل نمى کنند و واقعا هم پیشمرگها بخشى از ارتش عراق نبودند. على رغم اینکه طبق قانون اساسى عراق، پیشمرگها یا نیروها نگهبان گارد اقلیم، بخشى از سیستم دفاعى عراق هستند، اما متاسفانه حکومت عراق و وزارت دفاع عراق هیچ وقت نخواستند که طورى با پیشمرگان برخورد کنند که بخشى از سیستم دفاعى باشند. از لحاظ تامین مالى، آموزش نظامى تامین مهمات و سلاح هاى جنگى و … هیچگونه مساعدت و همکارى دریافت نمى کردند و حتى حقوق و معاش پیشمرگان از سال ٢٠٠٣ تا کنون پرداخت نشده است.

تقریبا همه متفق القول هستند که سیاست هاى آقاى مالکى طى دوران نخست وزیرى سیاست هاى تبعیض آمیزى بوده و سنى ها در قدرت مشارکت داده نشده اند. سنى هایى که براى سالیان دراز بر عراق حکمرانى کرده بودند، اما به هر حال مالکى با ساز و کار دموکراتیک بر سر کار آمد. نظر شما در این مورد چیست؟

در خاورمیانه و کشورهاى جهان سوم دولتمردان معمولا با ساز و کار دموکراتیک بر سر کار مى آیند، اما با ساز و کار دموکراتیک از قدرت کنار نمى روند! متاسفانه طرز رفتار دولتمردان با پروسه و روند دموکراتیک همخوانى ندارد. به این دلیل مى بینیم که آقاى مالکى قصد دارند تلافى ٨٠ سال محرومیت و مظلومیت شیعیان عراق را از چشم سنى ها در بیاورند. در حالی که کردها، سنى ها و شیعه ها همه با هم قربانى دیکتاتورى اى به اسم سنى بودند. من فکر نمى کنم درست باشد که سنى ها تاوان جنایت هاى صدام را پس دهند.

راهکار شما براى برون رفت از این بحران چیست؟

خود آقاى مالکى که در حال حاضر وکالتا مسئول چند وزارتخانه و موسسه امنیتى عراق است و فرماندهان گردانها را تعیین کرده است، مسئول تمام این اشتباهات است. مالکى بهتر است قبول مسئولیت کند، استعفا دهد و یک حکومت نجات ملى تشکیل شود که همه گروه ها و طیف هاى مختلف جامعه عراق از شیعه، سنى، کرد، ترکمن ، مسیحى و … در آن مشارکت داشته باشند و خود را در حکومت ببینند و زمینه را براى برگشت آرامش در عراق فراهم کنند. وقتى مردم خود را جزیى از حکومت ببینند از حکومت دفاع مى کنند.

من فکر مى کنم بنا بر قانون اساسى عراق بهترین ملاک تشکیل اقلیم هاى دیگر فدرال در عراق است. حکومتى که تنها یک اقلیم فدرال دارد، فدرال نیست. سنى ها هم حق دارند اقلیم فدرال خود را داشته باشند، تا هر کدام اداره امور داخلى خود را برعهده گیرند.

این یعنى یک گام به سمت تجزیه عراق. آیا فکر نمى کنید به این ترتیب درگیرى ها ادامه خواهد یافت. فکر نمى کنید هر اقلیم در تلاش براى توسعه محدوده خود زمینه بروز درگیرى را با دیگر اقلیم ها بوجود خواهد آورد؟

این بستگى به طرز فکر و عقل مدیران عراق دارد. الان ببینید مردم کبک یا فرانسوى هاى کانادا در رفراندم حق راى دادن به جدایى از کانادا را دارند، اما فکر مى کنند وقتى از حمایت هاى دولت کانادا برخوردارند و از نظر مالى، نظامى و سیاسى از وجهه محکم ترى برخوردارند، چرا باید به جدایى از کانادا راى دهند.

اگر سیاستمداران و اداره کنندگان حکومت عراق هم قادر باشند چنین جوى ایجاد کنند و مردم ببینند از مزایاى عراقى بودن برخوردارند، هیچگاه جدا نخواهند شد و اصلا دلیلى براى جدا شدن وجود نخواهد داشت.

حکومت کردستان از همه لحاظ آماده پذیرش وضعیت دموکراتیک در عراق است. ما از وضع به وجود آمده در عراق بسیار متاسفیم.