خالد مشعل

محورهای مورد بررسی در این نشستها برگزاری انتخابات داخلی دفتر سیاسی حماس، روابط مصر با غزه و پرونده آشتی ملی حماس و فتح است. گفته می شود حماس در این جلسات قصد دارد دست به تغییراتی در ساختار رهبری خود بزند.

از اخبار مهمی که از ماهها پیش از برگزاری این نشستها مطرح بود، عدم تمایل خالد مشعل برای مشارکت در انتخابات داخلی حماس و تصدی مجدد ریاست دفتر سیاسی حماس است. در همان زمان رهبران و شخصیتهای حماس با صدور بیانیه ای ضمن احترام به تصمیم شخصی خالد مشعل با اعلام اینکه این مسئله یک تصمیم شخصی نیست و مراجع تصمیمگیری حماس باید درباره آن تصمیمگیری کنند، از وی خواستند از این تصمیم صرفنظر و تصمیمگیری در این زمینه را به شورای مشورتی واگذار کند.

مشعل  از بنیانگذاران حرکت مقاومت اسلامی  به شمار میآید. از بدو تأسیس حماس عضو دفتر سیاسی بوده و در سال ۱۹۹۶ ریاست دفتر سیاسی حماس را بر عهده گرفته است؛ پستی که در حال حاضر بالاترین منصب سازمانی در این جنبش است و انتخابات آن بطورمحرمانه و با مشارکت مقامهای این جنبش برگزار میشود. مشعل از سال ۲۰۰۴ ، درپی ترور شیخ احمد یاسین بنیانگذار جنبش حماس و عبدالعزیر رنتیسی رهبر وقت این جنبش به وسیله نیروهای اسراییلی نقش رهبری حماس را بر عهده گرفت.

در دوران ریاست وی حماس شاهد توسعه روابط با جهان عرب و غرب بوده است.

گمانه زنی ها برای کناره گیری
دلایلی که در مورد کناره گیری مشعل مطرحست، بغایت متنوع و متفاوتست. برخی موارد مهمتر که می توان به آنها اشاره کرد، بشرح زیر است:

اول– گرایش حماس به فرایند دمکراتیک: حماس که از پنج سال قبل  کنترل نوار غزه را در اختیار دارد، در پنج ماه گذشته در حال کسب نظراز فعالان این منطقه، کرانه باختری اشغالی، زندانهای اسرائیل، کشورهای عربی و سایر کشورها در خصوص رهبری این جنبش است.

نیاز به این رویکرد دمکراتیک پس از تحولات موسوم به بهار عربی در کشورهای منطقه، خواسته یا ناخواسته بسیاری از نقاط جهان از جمله فلسطین را از خود متاثر ساخته است.

از ریاست خالد مشعل بر دفتر سیاسی قریب شانزده سال می گذرد. به همین دلیل خواسته حماس و رهبری آن برای تعییر در چارچوب یک فرایند دمکراتیک با توجه به تحولات پیرامون، امری معقول و مقبول است.

دوم– دلایل شخصی مطرح شده: مشعل اعلام کرده می خواهد نمونه ای از دموکراسی را در سایه بهار  عربی به نمایش بگذارد و در عین حال می خواهد که خون تازه ای در جنبش حماس به جریان بیفتد. وی گفته خواهان باز شدن عرصه برای حضور افراد جدید در رهبری جنبش و همبستگی و انسجام با بهار عربی است.

 مشعل در نشست رهبران داخل و خارج فلسطین، خطاب به حاضران گفته است که در خلال بهار عربی که کشورهای عربی شاهد آن هستند، بهتر است که در حماس نیز تغییراتی صورت بگیرد. 

با توجه به اینکه مشعل تا پیش از شدت گرفتن جنگ داخلی سوریه، در این کشور حضور داشت، به نظر می رسد اوضاع داخلی کشورهای عربی که منجر به سرنگونی حکام منطقه یکی پس از دیگری شد، در تصمیم گیری وی بی تاثیر نبوده است.

سوم– اختلافات داخلی حماس: هرچند حماس بارها وجود هر گونه اختلاف درونی را تکذیب کرده، ولی برخی اخبار حکایت از برخی اختلافات داخلی دارد.
از یکسو گفته میشود که خالد مشعل مدتی است با حکومت حماس در غزه اختلاف نظر دارد و برخی علت کناره گیری مشعل را ناشی از اختلافات داخلی بین رهبری حماس تلقی کرده و گفته اند صبر مشعل از دست برخی از مقامات غزه که به تازگی تلاش کردند تصمیمات وی را تضعیف کنند، به سر آمده و رئیس دفتر سیاسی حماس از چالشهای سیاست خسته شده است.

طرفداران این نظر معتقدند اظهارات چندی پیش خالد مشعل مبنی بر موافقت با رهبری محمود عباس رئیس دولت فلسطین در صورت تشکیل یک حکومت مشترک میان فلسطینیان، با واکنش هنیه نخست وزیر غزه مواجه شده است.
البته مشعل چندی پیش در جشنواره ای که با عنوان «قدس … تاریخ و آرزوها» در دوحه پایتخت قطر برگزار شد، گفت که آنچه در مورد بروز اختلاف میان رهبران حماس گفته شده به هیچ وجه صحیح نیست و نسبت به کسانی که این شایعه را پخش کردند احساس دلسوزی و برایشان آرزوی شفا کرد.
او گفت رهبران حماس هیچ اختلافی با یکدیگر ندارند و با بدنه این جنبش هماهنگ هستند و در بالاترین سطح ممکن، دموکراسی و اصل مشورت را به اجرا گذاشته اند اما تمام کارهای ما به دور از چشم رسانه ها و در سکوت انجام می شود.
مشعل همچنین تاکید کرد که جنبش حماس کماکان به گزینه مقاومت مسلحانه در برابر اسراییل پایبند است و با هر اقدامی که باعث ذلت ملت فلسطین در برابر اسراییل بشود مخالفت می کند.

البته منتقدین معتقدند توافق میان خالد مشعل و محمود عباس، عملا حماس را در موقعیت صلح و آشتی با جریان فلسطینی (فتح) قرار داد که گزینه مقاومت مسلحانه در برابر اسراییل را قبول نداشته و خواستار مذاکره و پیگیری آرمان های فلسطین در تشکیل کشوری مستقل از طریق مسالمت آمیزاست.

از طرف دیگر بعضی گزارشها با تعبیر احتمال انشعاب در حماس، مدعی برخی اختلافات بین شاخه نظامی و سیاسی حماس اند و فرماندهان گردانهای عزالدین قسام شاخه نظامی این جنبش را از مخالفان اصلی خالد مشعل می دانند که به تصمیمات مشعل در مورد ترک سوریه و برخی مواضع وی و معاونش موسی ابومرزوق در مورد سوریه معترضند.

برخی اخبار تایید نشده نیز حکایت از آن دارد که مشعل در صورت نامزدی برای این منصب قادر به جمع کردن آرای لازم نبوده و حتی میانجیگری رهبر اخوان المسلمون مصر هم در این زمینه کارساز نشده و برخی سران حماس بر کنارهگیری وی تاکید داشته اند.. بر اساس این نظر، منقدین معتقدند که اگر کادر فعلی بخواهد در راس هرم تصمیمگیری حماس بماند، نه فقط انتخابات آینده را به تشکیلات خودگردان خواهند باخت، بلکه حیات سیاسی و نظامی آنها نیز زیر سوال خواهد رفت.

چهارم– اقدامی برای بدست گرفتن رهبری فراگیر فلسطین: یکی از گمانه های مهم و مطرح که کمتر مطرح شده، آنست که با مصالحه بین فتح و حماس که دو گروه اصلی فلسطینی محسوب میشوند، خالد مشعل میتواند نامزد مهم و اصلی برای رهبری کل فلسطینیها باشد. این گمانه با توجه به سیاستهای اتخاذی مشعل در قبال تحولات داخلی فلسطین و مسایل منطقه چندان دور از دهن نیست و شاید بتوان بعنوان یکی از دلایل رهبری سیاسی حماس برای کناره گیری از رهبری این جنبش برای اندیشیدن در قالبی گسترده تر برای فلسطین تصور کرد.

مقامات اسراییل بارها از توافق فتح و حماس برای اتحاد گروههای فلسطینی زیر چتر سازمان آزادیبخش فلسطین ابراز نگرانی و آنرا به نفع حماس و در جهت افزایش گسترش نفوذ حماس تلقی کرده اند، به گونه ای که شرایط را برای تسلط حماس بر کرانه باختری آماده میکند و در چنین شرایطی این رژیم مجبور به مذاکره با حماس خواهد شد.

تغییر در رهبری، تغییر در اصول؟


یکی از موضوعات مطرح شده احتمال تغییرات در رویکرد حماس بعد از تغییرات در رهبری آنست. در پاسخ به همین نگرانیها، فوزی برهوم ، سخنگوی رسمی حماس تاکید کرده که انتخابات داخلی حماس تغییری در اصول و ارزش های این جنبش نخواهد داشت اما در نقش حماس در تحولات ملی، منطقه ای و بین المللی و برقراری روابط بین المللی تاثیر خواهد گذاشت.
وی در توضیح این تغییرات و در پاسخ به برخی نگرانیهای داخلی، به چند محور مهم اشاره کرده، می گوید: جنبش حماس نه با رژیم صهیونیستی مذاکره خواهد کرد و نه آن را به رسمیت خواهد شناخت. چون می داند هدف صهیونیست ها از مذاکره فراهم کردن سرپوشی سیاسی برای مشروعیت بخشی به اشغال اراضی فلسطینی است..

او درباره برخی شایعات مبنی بر سرد شدن روابط این جنبش با ایران، هم گفته است: ما به حمایت ایران برای دفاع از فلسطین، قدس ، مسجد الاقصی و پشتیبانی از مقاومت نیازمندیم.
وی همچنین در مورد سوریه افزوده: برخلاف آن چه ادعا می شود، جنبش حماس دفاتر خود از سوریه منتقل نکرده و دفاتر جنبش هنوز در سوریه فعال هستند.

از دل توضیحات یاد شده فوق شاید بتوان برخی دلایل کناره گیری مشعل را نیز واکاوی کرد.