لندن – ابراهیم حمیدی
تصمیم دونالد ترامپ رییس جمهور آمریکا برای خروج نیروهای این کشور از سوریه هم برای گروه های سوری و کشورهای منطقه ای و بین المللی متحد آمریکا غافلگیر کننده بود و هم برای دشمنان واشنگتن در سوریه و خاورمیانه و جهان.
مقام های آمریکا همواره رویکرد غیر قاطعانه و محتاطانه درباره مساله ماندن نیروهای آمریکا در شرق رود فرات و منبج واقع در شمال شرق حلب و پایگاه التنف در نزدیکی مرز سوریه و عراق و اردن در پیش گرفتند. دلیل هم مشخص است چرا که احتمال دارد پرزیدنت ترامپ به عنوان تصمیم گیرنده نهایی سورپرایزی داشته باشد. صحبت های روز چهارشنبه (۱۹ دسامبر-۲۸ آذر) ترامپ درباره «خروج کامل و سریع»نیروهای آمریکایی هم غافلگیر کننده بود چرا که بدون هماهنگی با نهادهای نظامی آمریکا و متحدانش در ائتلاف ضد «داعش» و متحدان محلی اش یعنی نیروهای دموکراتیک سوریه و نیز متحدان منطقه ای و جهانی آمریکا مطرح شد.
ظاهرا ترامپ در آوریل (فرودین) عزم خود را برای خروج نیروهای آمریکایی از سوریه جزم کرده بود اما متحدان و مشاورانش او را متقاعد کردند تا برنامه زمانی مشخصی برای اجرای آن در نظر نگیرد. دلیل آنها این بود که روند شکست گروه «داعش» ادامه دارد. بدین ترتیب بود که نیروها و پایگاه های آمریکایی در سوریه رو به افزایش گذاشتند. فرانسه و ایتالیا نیروهای نظامی ویژه مازاد برای شرکت در نبرد سوریه در کنار نیروهای ویژه آمریکایی بالغ بر ۲۰۰۰ نفر اعزام کردند.
روند تسلیح و آموزش نظامی نیروهای دموکراتیک سوریه (متشکل از نیروهای کرد و عرب) شتاب بیشتری به خود گرفت. آمریکا نیروهای مرزبانی ایجاد کرد و کشورهای متحد را متقاعد کرد تا حمایت مالی خود را برای برقراری ثبات در بخش هایی که از داعش پس گرفته شده افزایش دهند. آمریکا کار آموزش نظامی ۳۵ تا ۴۰ هزار نیروی محلی را آغاز کرد.
مقام های آمریکایی سه هدف اصلی برای حضور نیروهای این کشور در شرق سوریه مطرح کردند: شکست و جلوگیری از ظهور مجدد «داعش» و مهار ایران و حمایت از رویکرد مایک پمپئو وزیر امور خارجه آمریکا در راستای ایجاد راهکار سیاسی در سوریه با توجه به قطعنامه ۲۲۵۴.
ترامپ روز چهارشنبه (۲۰ دسامبر-۲۸ آذر) اعلام کرد «داعش» شکست خورده است. این خبر تنها ساعاتی بعد از صحبت های برت مک گورک فرستاده ترامپ در ائتلاف بین المللی مبارزه با تروریسم منتشر شد. مک گورک گفت «خطر داعش هنوز رفع نشده و احتمالا این گروه برای حمله به متحدان آمریکا در حال برنامه ریزی است.»
چارلز لیستر کارشناس مبارزه با تروریسم از انگلیس می گوید «دولت ترامپ بارها و بارها اعلام کرد که نیروهای آمریکایی به خاطر شکست همیشگی «داعش» در سوریه هستند. البته روشن شدن این ادعا به چندین سال زمان نیاز دارد. گروه «داعش» ۱۰ دقیقه پیش از توییت ترامپ مسئولیت حمله ای در الرقه را به عهده گرفت. کما اینکه ۷۰۰ نفر از نیروهای کشورهای متحد آمریکا طی مدت کوتاهی بعد از آغاز عملیات نظامی شرق رود فرات توسط «داعش» کشته شدند.
متحدان آمریکا حدود یک سال پیش بود که الرقه را از «داعش» پس گرفتند. حالا نیروهای آمریکایی و آژانس آمریکایی توسعه بین المللی و دیپلمات های آمریکایی در این منطقه حضور دارند. وزارت دفاع آمریکا (پنتاگون) در ماه اوت (مرداد) شمار داعشی های مستقر در رقه را ۱۴۵۰۰ نفر اعلام کرد. بی تردید این اطلاعات روی میز ترامپ هم وجود دارد.
ترامپ در کمپین انتخاباتی اش گفت گروه «داعش» توسط باراک اوباما «تشکیل و پایه ریزی شد» چرا که نیروهای آمریکایی به دستور اوباما در سال ۲۰۱۱ میلادی (۱۳۹۰) از عراق خارج شدند. متحدان آمریکا هم از این معادله برای متقاعد کردن ترامپ به عدم خروج نیروهای آمریکا در آوریل گذشته (فروردین) بهره گرفتند.
لیستر افزود «ترامپ تصمیم خروج نیروهای آمریکایی از سوریه را اعلام کرد و این به معنای پیروزی بر «داعش» نیست.»
دو هدف دیگر دولت ترامپ برای حضور نیروهای آمریکایی در سوریه تغییر نکرده اند: ایران همچنان در سوریه است. تهران برای جذب نیروهای سوری در قالب گروه های شبه نظامی مستقر در بخش جنوبی رود فرات می کوشد. این تحولات در حالی صورت می گیرد که رسیدن به راهکار سیاسی همچنان با موانعی روبرو بوده و فرستاده جدید سازمان ملل در سوریه هنوز تشکیل کمیته تدوین قانون اساسی سوریه را اعلام نکرده است. این کمیته قرار است با توجه به قطعنامه ۲۲۵۴ تشکیل شود.
برخی منابع آگاه به «الشرق الاوسط» گفتند«به دنبال تماس اخیر ترامپ با همتای ترکیه ای اش رجب طیب اردوغان این ایده به ذهن ترامپ خطور کرد. نیروهای ترکیه و برخی گروه های سوریه آماده انجام عملیات نظامی در شرق رود فرات بودند. اردوغان از ترامپ درباره تاریخ خروج نیروهای آمریکایی از سوریه پرسید و ترامپ هم درباره حضور نیروهای آمریکایی در وقت کنونی در سوریه ابراز تعجب کرد. بعد از آن هم، ترامپ با یک توییت مشاورانش را در جریان تصمیم خود درباره خروج نیروهای آمریکایی از سوریه قرار داد. روز چهارشنبه (۱۹ دسامبر-۲۸ أذر) مساله برچیده شدن ایستگاه های کنترل و بازرسی در مرزهای سوریه و ترکیه و تسریع خروج نیروهای کرد از منبج به سران گروه کردی یگان های مدافع خلق و نیروهای دموکراتیک سوریه ابلاغ شد.
تصور غالب این بود که تصمیم خروج نیروهای آمریکایی از سوریه در راستای اعتمادسازی بین آنکارا و واشنگتن و نیز اجرای برنامه جامع تر برای گسترش همکاری های دو جانبه گرفته شده است. این همکاری شامل فروش سامانه دفاع موشکی آمریکایی پاتریوت به آنکارا و فروش جنگنده های اف ۳۵ آمریکایی به ارتش ترکیه و نیز گفتگو درباره تحویل عبد الله گولن یکی از چهره اپوزیسیون ترکیه به حکومت این کشور شد. آنکارا چندی پیش از خرید سامانه اس ۴۰۰ از روسیه خبر داد.
هر چند آنکارا از این تصمیم ترامپ راضی به نظر می رسد اما متحدان واشنگتن یعنی کردهای سوریه این اقدام را به «خیانت و خنجر به پشت زدن» ترامپ تعبیر می کنند. حالا متحدان واشنگتن در عرصه بین الملل در حال گفتگو و رایزنی فشرده با مقام های آمریکایی هستند تا آنها را به عدم عجله در اجرای این اقدام و تدوین برنامه ۴ ماهه (۱۲۰ روزه) برای خروج نیروهای آمریکایی از سوریه متقاعد کنند. بدین ترتیب گروه ها در طی این مدت می توانند اقدامات لازم برای پر کردن خلا ناشی از خروج نیروهای آمریکایی از سوریه در نظر بگیرند. اما به هر حال، این تصمیم آمریکا راه را برای رقابت ترکیه و روسیه و ایران و نیروهای دولتی سوریه (که ۶۰ درصد خاک کشور در دستشان است) بر سر نفوذ و سیطره بر شرق رود فرات باز کرد. ۳۰ درصد خاک سوریه و ۹۰ درصد منابع نفتی و ۵۰ درصد منابع گاز سوریه در شرق رود فرات قرار دارد.
گزینه مطرح دیگر این است که ترکیه کنترل نوار مرزی با سوریه را به دست بگیرد. در این شرایط، ترکیه از این منطقه کردها را هدف می گیرد. ایجاد منطقه حائل در ازای واگذاری اختیارات اداری و امنیتی در شرق رود فرات به حکومت سوریه و نیز تعیین برنامه زمانی برای کاهش نفوذ ایران و افزایش نقش آفرینی کشورهای عربی از گزینه های دیگر بعد از خروج نیروهای آمریکایی از سوریه است.