استقبال مردمی از محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه ایران

استقبال مردمی از محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه ایران

پس از ده سال مذاکرات پردامنه و نفس گیر میان ایران و قدرتهای جهانی بر سر فعالیت های هسته ای این کشور، ساعت ۴ بامداد روز یکشنبه ۲۴ نوامبر، جواد ظریف وزیر امورخارجه ایران در توییتر خود خبر از حصول توافق میان ایران و قدرتهای جهانی داد. این خبر برای میلیونها ایرانی که تا ساعت ۶ بامداد به وقت تهران بیدار مانده و همچون هواداران سرسخت فوتبال چشم به صفحه تلویزیونها دوخته بودند، خبر خوشحال کننده ای بود.

برای بسیاری از ایرانیان این خبر به معنای کاسته شدن از فشار تحریم ها و بهتر شدن شرایط کمرشکن اقتصادی و البته دور شدن سایه جنگ از روی آسمان میهنشان بود. بسیاری از شهروندان عادی ایران، که تمام طول شب را در توییتر و فیس بوک فعال بودند و توییت ها و پست های خبرنگاران حاضر در ژنو را با دلنگرانی تعقیب می کردند، مفاد این قرارداد اهمیت اصلی را نداشت، بلکه برای آنها خروج از بن بست وضعیت کشورشان در درجه اول اهمیت قرار داشت.

وضعیت برای بخش هایی از حکومت ایران اما چندان شفاف نبود. در حالی که دولت حسن روحانی این توافق را یک پیروزی سریع در صدمین روز استقرارش می داند، محافظه کاران ایرانی زیادی هستند که توافق حاصله را چیزی بیش از یک شکست نمی دانند. یکی از جوانان محافظه کار در صحفه فیس بوک خود نوشته بود که ثمره ۱۰ سال مقاومت تنها چند میلیارد دلار پول بود و دیگری آن را یک “فاجعه” توصیف کرد. به فاصله کوتاهی مجلس ایران نیز شاهد اعتراض برخی از نمایندگان افراطی بود که از تبریک گفتن توافق ژنو، بدون اطلاع از مفاد آن، به خشم آمده بودند.

در این میان رئیس جمهور ایران زودتر از آنکه گروههای تندرو در تهران دست به دست هم دهند و موجی به راه بیندازند، کنفرانس خبری تشکیل داد و از موفقیت بزرگ ایران در توافق ژنو خبر داد. حسن روحانی در حالی با رسانه ها صحبت می کرد که اعضای خانواده “شهدای هسته ای”، یعنی دانشمندان اتمی ترور شده در ایران نیز در پشت سر او ایستاده بودند. او همچنین به سرعت نامه ای به آیت اله خامنه ای نوشت و این توافق را به او تبریک گفت و بدین ترتیب رهبر ایران نیز در پاسخ عملکرد تیم مذاکره کننده ایران را تایید کرد. حسن روحانی با این دو حرکت ، محوطه مانور را از تندروها گرفت و خود را پیروز این میدان نشان داد.

الهه کولایی استاد دانشگاه تهران در زمینه مطالعات منطقه ای در این باره به خبرنگار شرق پارسی می گوید که این توافق، کشورهای مذاکره کننده را به نتایجی مثبت رساند، توافقی که همه می توانند از مزایای آن بهره ببرند.

این متخصص مسائل روسیه ، توافق ایران و غرب را “بازی برد – برد” توصیف می کند و می گوید: “به نظر می رسد که این توافق برای ایران، مردم ایران و حتی مردم منطقه، آثار و پیامدهای مثبتی را در بر داشته باشد. نتایج و پیامدهای مثبتی که در ماه های آینده و با پیشرفت های بیشتر در مذاکرات می توان بیشتر به آنها پی برد.”

کولایی به جایگاه ایران در منطقه و خروج این کشور از “انزوای تحمیلی” اشاره می کند و می گوید: “خروج ایران از این انزوا می تواند برای کشورهای منطقه یک فرصت باشد تا با استفاده از پتانسیل ایران برای ارتقای صلح و امنیت منطقه از آن استفاده شود.”

این استاد دانشگاه تهران و عضو سابق مجلس شورای اسلامی می گوید : “مزایای این همکاری برای کشورهایی که در این مذاکرات، مستقیم و غیر مستیقم، حضور داشتند انگیزه مناسبی برای ادامه تلاش ها برای حل و فصل بدبینی ها به وجود خواهد آورد. انگیزه و بستری که می تواند مقدمه ای برای توافق های بعدی و بزرگتر باشد.”

گامی علیه ضدیت با غرب

صادق زیبا کلام تحلیل گر سیاسی ایران نیز توافق میان ایران و غرب را “نقطه عطف در تاریخ جمهوری اسلامی” توصیف می کند و می گوید که تاریخ از این پس به پیش و پس از سوم آذر تقسیم خواهد شد.

این استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران این توافق را نه فقط از لحاظ هسته ای، بلکه اقدامی در جهت ترمیم تَرَک بزرگ میان ایران و کشورهای غربی و دشمنی با غرب می داند و معتقد است که ایران گامی بزرگ علیه ضدیت با غرب برداشت.

او در پاسخ به اینکه آیا این توافق به ده سال مذاکره می ارزید، به شرق پارسی می گوید: “خیلی ها در ایران هستند که از هزینه های ایران در راه فعالیت های هسته ای اش حرف می زنند و می پرسند ما به ازای این همه هزینه به چه چیز رسیدیم؟ اما به نظر من این حرفها دیگر متعلق به گذشته است. مهم این گام بزرگی است که اکنون برداشته شده است.”

زیباکلام این توافق را پیروزی برای دولت روحانی می داند و تاکید می کند که این توافق تقویت خط میانه روی و اعتدال در ایران خواهد بود.

آغاز مشکلات؟!

برخلاف نظر صادق زیبا کلام، امید معماریان تحلیل گر مسائل ایران ساکن واشنگتن معتقد نیست که این یک “توافق تاریخی” است و می گوید که مشکلات اصلی میان ایران و غرب تازه شروع شده است.

معماریان آشکار شدن جزئیات و مفاد این توافق نامه را پاشنه آشیل این توافق نامه می داند و می گوید: “اکنون تندروهای هر دو طرف به اندازه کافی مهمات دارند تا بر سر این توافق نامه بکوبند و آن را زیر سئوال ببرند. کما اینکه از زمان انتشار مفاد این موافقت نامه نمایندگان تندروی کنگره و سنای آمریکا انتقادهای خود را آغاز کرده اند. شاید اگر مفاد آن مخفی می ماند منتقدین دست بازی برای انتقادهای خود نمی دیدند. اما بسیار مهم است طرفین بتوانند در برابر انتقادهای گروههای تندرو مقاومت کنند.”

امید معماریان تاکید می کند که هم دولت ایران و هم دولت ایالات متحده نیاز به چنین توافقی داشتند زیرا به عقیده وی: “اگر دیپلماسی نمی توانست نتیجه بخش باشد، گزینه محتمل جنگ بود. چیزی که دولت اوباما به خاطر چالش های درون آمریکا نمی خواهد وارد آن شود اما عده زیادی در کنگره و سنا هستند که تلاش می کنند مذاکرات را غیر سازنده جلوه دهند و با مستهلک کردن گفتگوها راه را برای جنگ علیه ایران آغاز کنند. در ایران نیز دولت ایران با اقتصادی ویران و خزانه ای خالی رو به رو شده است و نیاز دارد تا برای کاهش فشارها و تحریم ها، گامی به سوی توافق بردارد.”

توافق؛ مطالبه عمومی

از علی محقق سردبیر روزنامه اصلاح طلب ابتکار در تهران نیز پرسیدم که چرا در ده سال گذشته چنین توافقی میان ایران و غرب حاصل نشده بود؟ او در پاسخ می گوید که در ده سال گذشته شرایط برای حصول این توافق نامه آمادگی وجود نداشت و می افزاید: “طبیعتا در سالهای ۸۲ تا ۸۴ هم بخش هایی از جریانات سیاسی حاکم در کشور در برابر حصول توافق و ثبت این توافق به نام جریان اصلاح طلب مقاومت می کردند. از سویی همزمان در آمریکا نیز به عنوان طرف مدعی اصلی فعالیت های هسته ای ایران، جورج بوش و جمهوریخواهان دو آتشه ای بر روی کار بودند که بی هیچ دلیل روشنی ایران را به اصطلاح خود در محور شرارت قرار داده بودند.”

محقق می افزاید: “تعیین تکلیف این پرونده در آن مقطع خاص، همچون یکی دو سال اخیر به مطالبه عمومی مردم تبدیل نشده بود. اکثریت مردم در قبال این مسئله خاص در آن زمان موضع خاصی نداشتند و تنها صدایی که از ایران شنیده می شد همان شعار معروف و رسمی حاکمیت یعنی «انرژی هسته ای حق مسلم ماست» بود. این مسائل دست به دست هم داد تا در آن زمان حتی توافق سعدآباد را هم نه ایران و نه آمریکایی ها چندان جدی نگیرند.”

سردبیر روزنامه ابتکار انتخابات ریاست جمهوری اخیر ایران را رفراندوم مخالفان و موافقان مذاکرات هسته ای می داند و می گوید: “به عبارتی، انتخابات ریاست جمهوری پیشین به رفراندوم هسته ای با سه گزینه تبدیل شده بود. طرفداران توافق، مخالفان توافق و طرفداران مذاکرات فرسایشی و بی نتیجه. بدین ترتیب تحریم های فرسایشی از یک سو و خسته کننده شدن مذاکرات از سوی دیگر لزوم توافق را در طول ماههای اخیر به یک مطالبه عمومی مردم بدل کردند. اینگونه شد که دقیقا در صدمین روزی که دولت حسن روحانی از مجلس ایران رای اعتماد گرفت چنین توافقی حاصل شد.”