میدان استقلال کی یف – عکس از اسوشیتدپرس
شاید هیچ وقت غرب گرایان اوکراین باور نمی کردند که خواسته آنها در میدان استقلال کی یف، پایتخت اوکراین، که به کشته شدن هشتاد نفر انجامید، به دخالت روسیه در منطقه و شاید هم جدایی کریمه منجر شود.
هر روز بحران روابط روسیه، اوکراین، آمریکا و کشورهای اتحادیه اروپا پیچیده تر و جو خشونت و تهدید به شکلی فزاینده در کریمه احساس می شود. اگرچه هنوز حتی یک گلوله هم از سوی روسیه و کشورهای مختلف در بحران کریمه و اوکراین شلیک نشده اما احتمال شنیدن صدای توپ های جنگ افزایش یافته است.
گفت و گو های وزرای خارجه روسیه و آمریکا نیز نتایجی در بر نداشت و نتوانست خواسته های طرفین را برآورده سازد. همچنین گفت و گوی تلفنی اوباما و پوتین نیز تنش ها را آرام نکرد. اما برخی از تحلیلگران معتقدند که کشورهای درگیر بحران اوکراین به دنبال یارگیری هستند.
در این میان نقش ایران با توجه به موقعیت ژئوپولتیک در منطقه آسیا و خاورمیانه، امضای توافق نامه ژنو و ایجاد روابط مسالمت آمیز با غرب و آمریکا شاید در پروسه یارگیری قابل توجه باشد.
تا کنون ایران از اعلام واکنش رسمی در قبال بحران اوکراین خود داری کرده و فقط محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، بحران اوکراین را به عوامل بیرونی منتسب دانسته و گفته است: “معتقدیم تحولات اوکراین که با دخالت بیرون همراه بوده به بهبود شرایط کمک نکرده و مردم اوکراین خودشان باید آینده کشورشان را رقم بزنند”.
اما در مبحث بحران اوکراین و تهدید غرب مبنی بر تحریم روسیه باید به روابط ایران و روسیه توجه داشت. چرا که مذاکرات ایران با گروه ۱+۵ برای توافق نهایی همچنان ادامه دارد و ایران نیز به تازگی روابط تجاری خود را نه تنها با غرب بلکه همینطور با روسیه بهبود بخشیده به طوری که حجم مبادلات تجاری ایران و روسیه از سال ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۳ میلادی بر اساس آمار سازمان توسعه تجارت ایران، ۷۷۸ میلیون دلار بوده و به نظر می رسد که این مقدار افزایش هم پیدا کند.
پرسش اصلی این است که در صورتی که غرب و آمریکا، روسیه را تحریم کنند نقش ایران چگونه خواهد بود و چه تبعاتی بر اقتصاد و سیاست خارجی ایران خواهد گذاشت؟
روابط مناسب با غرب و روسیه؛ نتیجه دو سر برد
دکتر الهه کولایی، استاد مطالعات منطقه ای دانشگاه تهران، در گفت و گو با شرق پارسی درباره تحریم های احتمالی غرب و آمریکا علیه روسیه گفت: “به نظر نمی رسد بحث تحریمها چندان پایدار باشد. با توجه به منافع مشترکی که میان غرب و روسیه در هم تنیده شده به خصوص در حوزه انرژی که بسیار پر رنگ هم هست، غرب و آمریکا در بحث تحریم بسیار عقلانی برخورد خواهند کرد”.
به گفته دکتر کولایی، “اتحادیه اروپا تلاش دارد از تنش آفرینی های روسیه در اوکراین جلوگیری کند چرا که حتی در گذشته نیز اوکراین بسیار تلاش می کرد تا وابستگی اقتصادی خود را به روسیه کاهش دهد اگرچه در این زمینه نیز نتوانست به موفقیت چشمگیری دست یابد. چرا که اروپا به غیر از منابع طبیعی و نیروی کار چیز قابل توجه ای برای اروپا نداشته و از سوی دیگر روسیه همچنان در تلاش بوده تا از این وضعیت به نفع خود سود برد لذا بحث سیاست تحریم به این سهولتی که آمریکا و غرب تهدید می کنند امکان پذیر نیست چرا که لایه های مختلفی دارد”.
وی در ادامه گفت: “سیاست تحریم مقطعی و کوتاه مدت خواهد بود. اگرچه در شرایط کنونی اروپا تلاش می کند تا روابط پر تنش اوکراین و روسیه را به حالت عادی خود بازگرداند، چراکه ادامه این روند به ضرر دولت جدید اوکراین است”.
دکتر کولایی معتقد است که “بحث سیاست رقابتی می تواند زمینه های خوبی برای ایران فراهم کند. یعنی اینکه دستگاه سیاست خارجی ایران در این وضعیت پیش آمده موضع مناسبی اتخاذ کند که بتواند با توجه به مذاکرات ایران و ۱+۵ که ادامه دارد و بر اساس آن ایران به دنبال نهایی کردن توافقنامه ژنو است، می تواند در رخدادهای پیش آمده در ژنو روابط مناسبی را با غرب و روسیه اتخاذ کند که نتیجه دو سر برد داشته باشد”.
به گفته این استاد دانشگاه تهران، “در صورت تحریم های غرب و آمریکا علیه روسیه این ماجرا بستگی تام به روابط ایران با آمریکا و غرب دارد و همینطور نحوه اجرایی شدن توافقنامه ژنو دارد. البته نهایی شدن توافقنامه ژنو در موضع ایران در قبال چنین مسئله ای بسیار مهم و کلیدی است و تا وقتی که ایران به نتایج خود دست نیابد از اظهار نظر رسمی خود داری می کند”.
نباید در بازی تحریم بازی بخوریم
تحلیلگران معتقدند که تحریم روسیه توسط اتحادیه اروپا و آمریکا اگر به حوزه نفت و گاز محدود شود، چند نتیجه مهم در پی خواهد داشت. اما اگر تحریم ها به حوزه های مالیاتی، روابط اقتصادی، صدور ویزا یا اعمال تعرفه های مالیاتی محدود بماند، به زودی فرامموش می شود و چندان مهم هم تلقی نمی شود. اما اگر در حوزه انرژی تحریمها اعمال شود فضای متشنج و بازی پر تنشی را همراه خواهد داشت. سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، در برابر تهدید های آمریکا و روسیه مبنی بر این که علیه روسیه تحریم هایی را اتخاذ می کنند، گفته است: “اعمال تحریم ها علیه روسیه فضا را متشنج می کند”.
لاوروف با بیان اینکه زبان تحریم ها و دادن اولتیماتوم به مذاکرات طبیعی کمکی نمی کند، به این مسئله اشاره کرد که “پوتین موضع شفافی را درخصوص اوکراین اتخاذ کرده و این موضع به صورت چشمگیری در جهان، مورد قبول واقع شده است”.
سیده فاطمه مقیمی، عضو هیات رئیسه اتاق بازرگانی ایران و روسیه، در گفت و گو با شرق پارسی با اشاره به تحولات اخیر روسیه و غرب گفت: ” من شخصا معتقدم که غرب همیشه از بازی تحریم استفاده کرده و متاسفانه سازمانها و نهادها و کشورهایی نیز از بازی تحریم سود برده اند. در صورتی که غرب بخواهد روسیه را تحریم کند از این موقعیت سود نخواهد برد، چرا که منافع مشترکی میان هر دو در جریان است”.
وی افزود: “روسیه نیز با قدمت و تجربه تاریخی و سیاسی که دارد دستخوش بازی های غرب و آمریکا نمی شود و اگر تحریمی صورت گیرد به این معنا نخواهد بود که ایران هم به واسطه ارتباط دیرینه اقتصادی، سیاسی و تاریخی که با روسیه دارد دستخوش بازی تحریم قرار گیرد، و ایران را به سویی سوق دهند که به جرگه بازندگان تحریم بپیوندد”.
عضو هیئت رئیسه اتاق بازرگانی ایران و روسیه گفت: “در صورتی که تحریمی علیه روسیه صورت گیرد می تواند بر نقش ایران بر روابط خود با روسیه و غرب تاثیر گذار باشد اما روسیه و ایران نیز اجازه نخواهند داد در این مسئله بازی بخورند”.
مقیمی خاطر نشان کرد : “بعد از توافق ژنو و دیداری که اخیرا اتاق بازرگانی ایران و روسیه با سفیر روسیه در تهران داشته زمینه های خوبی مبنی بر گسترش روابط اقتصادی با روسیه فراهم شده است که تحولات اخیر در حوزه اوکراین نمی تواند بر روابط اقتصادی ایران و روسیه تاثیر گذار باشد”.
در مجموع به اعتقاد تحلیلگران سیاست بین الملل چشم انداز تحریم احتمالی روسیه تاثیر فوری بر جلب سرمایه گذاری شرکت های غربی به ایران نخواهد داشت اما می تواند زمینه های مناسبی برای جلب اعتماد غرب برای فرصتهای احتمالی پیش رو را فراهم آورد. این مسئله فقط به توان بازیگری ایران در عرصه های بین المللی سیاسی و اقتصادی بستگی دارد.