به غیر از ارتش آزاد سوریه کـه جمعی از نیروهای جدا شده از ارتش سوریه اند و اعلام کرده است که با هدف برقراری دموکراسی و ایجاد کشوری دموکراتیک مبارزه می کند و اهدافش ملی‌گرایانه است و تمایلی به برقراری نظام بنیادگرای اسلامی در سوریه ندارد، بتدریج گروههایی دیگر در داخل سوریه برای مبارزه با رژیم اسد اعلام موجودیت کرده اند. یکی از این گروهها «جبهه النصره لاهل شام» بود که با اهداف مشخصی تشکیل شد و اعلام کرد با تنظیم اساسنامه خود براساس قرآن و سنت در راستای ایجاد حاکمیتی اسلامی قدم بر می دارد.

جبهه النصره لاهل شام که به عنوان جهادی های جدید شهرت یافته اند، می توان به عنوان مهمترین جبهه سلفی تکفیری فعال در سوریه دانست، که مسئولیت بسیاری از عملیات انجام شده در سوریه را برعهده گرفته است. عملیاتی که تا پیش ازین ، وقتی مناطق مردمی هدف قرار می گرفت به رژیم سوریه نسبت داده می شد و آنها که به گونه موفقیت آمیزی علیه دولت و مقامات امنیتی نظامی سوریه بود، بعضا به ارتش آزاد سوریه منتسب می شد.

بتدریج بدلیل تعدد اقدامات صورت گرفته، و عکس ها و فیلم‌های منتشر شده توسط جبهه النصره در پایگاه‌های خبری مختلف، این گروه جایگاه خود را بعنوان یک تشکل سازمان یافته و موثر در عرصه تحولات داخل سوریه پیدا کرده است. با وجود این هنوز اطلاعات کافی درباره‌ جبهه‌ النصره وجود ندارد.

جبهه‌ النصره در اواخر سال ۲۰۱۱ تاسیس شد.این گروه ۲۴ ژانویه ۲۰۱۲ پس از انتشار فیلمی که در پایگاه‌‌های خبری جهادی منتشر شد، موجودیت خود را در سوریه اعلام کرد. نخستین اطلاعیه این گروه را موسسه تبلیغاتی «المناره البیضاء» صادرکرد. این اطلاعیه نوار صوتی – تصویری «ابومحمد الجولانی» مشهور به «الفاتح»، فرمانروای جبهه النصره لاهل شام بود. در این نوار، الجولانی، با شعارهای جهادی در سخنرانی اش، وعده جهاد علیه نظام سوریه داده، خود را نماینده جهادی‌ ها در سرزمین شام معرفی کرده، مردم سوریه را به جهاد علیه نظام سوریه دعوت و هدف خود از این اقدام، باز گرداندن حاکمیت خدا بر روی زمین و حمایت از نوامیس هتک‌شده و خون‌های ریخته‌شده و لبخندهای محوشده روی لبان نوزادان شیرخواره و زنان بیوه‌شده بیان نموده، آمریکا، اتحادیه عرب، ترکیه، ایران و غرب را به همکاری با نظام اسد برای ضربه زدن به مسلمانان، متهم و از اصل کمک گرفتن از کشورهای غربی برای براندازی نظام اسد انتقاد و آن را رد کرده است.

ابو محمد الجولانی در پیام صوتی و تصویری خود می گوید که از یکی از میدان ها و عرصه های جهاد (عراق) به همراه گروهی از دوستانش پس از ماه ها از آغاز تحولات جاری در سوریه، علیه نظام دمشق وارد عمل شده است، جایی که تاکنون در آن فعالیت نداشته است.

النصره نه فقط عامل بسیاری از بمب‌گذاری‌های انتحاری ماه‌های گذشته در دمشق، حلب، حمص، درعا،…و کشته شدن هزاران نفر بوده است، بلکه مسئولیت دهها عملیات¬ انجام گرفته شده در روزها و ماههای اخیر را که رسانه¬ها بدون ذکر نامی از این جبهه، اکثر آنها را به ارتش آزاد سوریه نسبت داده بودند، را برعهده گرفته است. از جمله، عملیات حمله به فرودگاه نظامی نیروب (که هلیکوپترها و هواپیماهای نظامی از این مکان برمی¬خاسته¬اند و یکی از خطوط امدادی مهم و اصلی به شمار می رفته است)، وقوع سه انفجار در بیست و ششم سپتامبر دوهزار و دوازده در ستاد کل ارتش سوریه در دمشق که در نتیجه آن تلفات جانی و مالی فراوانی وارد گردید، حمله به ساختمان وزارت کشور در دمشق در منطقه کفر سوسه، صبح ۱۲ دسامبر ۲۰۱۲ که هر یک منجر به کشته و جراحت تعدادی از وابستگان به حکومت شد، عملیات فرودگاه تفتناز در یازده ژانویه ۲۰۱۳ نیز به همراه احرار الشام و جماعت «طلیعه الإسلامیه» و تعدادی دیگر از مبارزان اسلامی که همگی از گردان-ها و جماعت¬های جهادی که وابستگی¬ای به ارتش آزاد سوریه ندارند، سازماندهی و به انجام رسید.

جبهه النصره از مرزهای شمال سوریه با ترکیه تا مرزهای لبنان حضور داشته و جنگجویانش به نسبت سایر گروه‌های مسلح مخالفی که علیه دولت سوریه می‌جنگند، آموزش دیده‌ تر و دارای تجهیزات و تسلیحات پیشرفته‌تری هستند.

ابولقمان، یکی از فرماندهان النصره می گوید جنگی که در سوریه در جریان است، یک جنگ اسلامی است نه جنگ برای دموکراسی. ملت سوریه ماهیتا متدین هستند. آنها اسلام را دوست دارند و از نظام های سکولار و سوسیالیستی نفرت دارند. آنها چشم به راه یک دولت اسلامی هستند. غیر ممکن است هیچ نظام دیگری در سوریه تاسیس شود.

سوری یا خارجی؟

یکی از بحث های مهم در رابطه با النصره، ملیت و منشاء اعضا و رزمندگان این گروه است.
به دلیل اظهاراتی مبنی بر غیرسوری بودن اعضای این گروه و وابستگی به برخی کشورهای عربی، تیسیر الخطیب، رئیس دفتر سیاسی جبهه النصره، اعلام کرده: «بیشتر کسانی که در جبهه النصره عضو هستند و علیه دولت سوریه می‌جنگند، شهروند سوری هستند اما برخی مهاجران نیز در صفوف ما حضور دارند. فرماندهی جبهه النصره را فاتح ابومحمد الجولانی به عهده دارد که شهروندی سوری است.»

یکی از فرماندهان این گروه می گوید: «ما مجاهدان سوریه هستیم. از جبهه های جهادی مختلف به سوریه آمده ایم تا حکم خدا را اجرا کنیم. ما از کرامت سوری ها دفاع می کنیم.»

با وجود این می توان گفت جبهه النصره ترکیبی است از اسلام گرایان از درون و بیرون سوریه.

ریشه النصره: القاعده یا اخوان؟

در رابطه با منشاء و ریشه و اساس شکل گیری النصره اظهارات و نوشته های متنوع و بعضا متفاوتی مطرح شده است.

قویترین احتمالی که در مورد اساس و ریشه النصره داده می شود، وابستگی این گروه به القاعده است. بر این اساس النصره بخشی از نسل نو القاعده تلقی می شود که پس از کشته شدن بن لادن، با خیزش جهان عرب همزاد و همراه شده است. جریانی تندرو و افراطی که در تمام کشورهای عربی و آفریقایی حضور دارد و درحال تقویت و گسترش پایگاههای خود است.

گذشته از نوع شعارها، بیانیه ها، اظهارات، نحوه بمب گذاریها و عملکردهای آن، حمایت و فراخوان ایمن الظواهری، رئیس القاعده از همه عوامل جهادی در سراسر جهان مبنی بر اینکه در سوریه جمع شوند و به مخالفت علیه حکومت اسد و اقلیت علوی های حامی وی بپیوندند، احتمال وابستگی النصره به القاعده را بیشتر از بقیه احتمالات تقویت کرد.

الظواهری در پیام ویدیویی اش از گروه‌های مخالف در سوریه خواست تا با شورش خود به سرعت برای سرنگونی دولت بشار اسد، به پیش روند، همچنین از دیگر مردم در جهان عرب خواست تا با هر آن‌چه که می‌توانند، جان، پول، عقیده و همچنین اطلاعات، به مخالفان دولت سوریه کمک کنند.

در این پیام آمده است: «به خشم و شورش خود ادامه دهید ودر شورش علیه دولت اسد به غرب یا امریکا و یا دولت‌های عرب و یا ترکیه تکیه نکنید.» او در فایلی صوتی که در روز ۱۱ سپتامبر انتشار یافته، همچنین خواستار حمایت همه مسلمانان از شورشیان سوریه شده، اعلام کرده است بر مسلمانان فرض است، با جهاد خود علیه بشار اسد، حکومت سکولار وی را سرنگون کرده و حکومتی اسلامی در این کشور برقرار کنند.

بر اساس شواهد موجود النصره، از پایگاه هایی در عراق برای تهیه تسلیحات و تدارکات استفاده می کند و از سلاح هایی بهره می برد که برخی کشورهای عربی در اختیار شان قرار می دهند. گزارشهای موجود همچنین نشان از شباهت هایی است که بین جبهه النصره و القاعده در عراق وجود دارد .

وزیر خارجه عراق در فوریه ۲۰۱۲ اعلام کرد که به نظر می‌ رسد برخی از نیروها و گروه های مسلح فعال در عراق به سوریه سفر کرده اند. سرتیپ حسین الموسوی، فرمانده نیروهای واکنش سریع وزارت کشور عراق، هم می گوید: «در تاریخ هجده سپتامبر ۲۰۱۲، نگهبانان مرزی عراق یک فرد مسلح را در منطقه ربیعه در نزدیکی مرز سوریه دستگیر کردند. این فرد مسلح اعتراف کرد که عوامل القاعده در عراق در حال طراحی عملیات در سوریه بودند و نامه هایی داشت که حاوی اطلاعاتی بود که تأیید می کرد جبهه النصره در تلاش است تا از بین کودکان و نوجوانان سوری سرباز گیری کند.»

البته این نظر هم وجود دارد که القاعده از تاکتیک نامگذاری جدید برای گروه های تازه پیروی می کند. این امر موجب می شود که این گروهها ضمن اینکه اهداف و برنامه های القاعده را دنبال کنند، در عین حال، به خاطر اقدامات خشنی که القاعده در سراسر دنیا انجام داده است، نام جدیدی به خود می دهند تا آثار منفی آن اقدامات متوجه شان نشود و برایشان هیچ مشکلی پیش نیاید.

جبهه النصره همچنین با انجام کارهای خیریه خود را به جامعه معرفی کرده و این فعالیت های مردمی را در بخش هایی از سوریه، به ویژه در دیر الزور انجام داده است. این اقدامات مشابه فعالیت هایی است که اخوان المسلمین در کشورهای مختلف عربی به ویژه در مصر انجام داده است.

برخی النصره را شاخه‌ای از اخوان المسلمین سوریه دانسته اند و می گویند النصره از سوی رهبری جماعت اخوان المسلمین تحت نظر شورای نظامی به فرماندهی فاروق طیفور معاون سرپرست جماعت، که از فرماندهان نبرد حماه در سال هشتاد و یک است، در ترکیه تشکیل شد. به گفته آگاهان، اخوان المسلمین با نسبت دادن جبهه به القاعده در مرحله کنونی، بار مسئولیت جنایات این جبهه را از دوش اخوان بر می‌دارد. ضمن اینکه می دانند برای تثبیت وضع خود، نیازمند تشکلی همچون النصره هستند، با اینحال انتساب آنرا برای حیثیت اخوان مضر تلقی می کنند.

ریشه و منشاء این گروه هر چه باشد، فعلا انها مهمترین هدف خود را تاسیس امارتی اسلامی در سوریه تحت عنوان «حکومت خلافت» اعلام کرده اند.

النصره و اقلیتهای دینی

یکی از مباحثی که پیرو مطرح شدن فعالیت های این گروه وجود دارد، نوع تفکر و تفسیر محدود آنها نسبت به اسلام است. بر اساس همین نگرش، نگرانی هایی نسبت به نوع نگاه و عملکرد آنها نسبت به اقلیت ها بوجود آمده است.

جبهه‌ النصره گفته‌ که هدف آنها برپایی خلافت و امارت اسلامی است. چنین دیدگاهی بسیاری از سوری‌ها از جمله اقلیت‌های قومی مثل کردها و مذهبی همچون مسیحیان‌، علویها‌، شیعیان ‌و حتی بسیاری از پیروان اهل سنت را که از روی کار آمدن رژیمی چون طالبان افغانستان در کشورشان هراس دارند، نگران کرده است.

تیسیر الخطیب، رئیس دفتر سیاسی النصره درخصوص نظر این گروه درخصوص اقلیت‌های مذهبی به ویژه مسیحیان و علویان گفته: «ما به هیچ وجه مسیحیان را مورد تعرض قرار نمی‌دهیم اما در خصوص علویان باید بگویم هر کسی که با ما و ملت ما بجنگد با آن خواهیم جنگید.»

النصره و ارتش آزاد

بسیاری بر این باورند که افق روشنی پیش روی گروه‌های مسلح مخالف در سوریه وجود ندارد و تشدید اختلافات بین گروه‌های مسلح ، از جمله ارتش آزاد با گروه‌های جهادی تکفیری مثل النصره موجب پیچیدگی های جدید در جنگ داخلی سوریه می‌شود.

نکته مهم آن است که بخش هایی از ارتش آزاد معتقدند گروه‌های جهادی تکفیری درصدد ربودن انقلاب و گرفتن جای آنها در سوریه برآمده اند.

هرچند سرهنگ ریاض اسعد (اولین افسری که از رژیم بشار اسد کنارگیری کرد) از فرماندهان ارتش آزاد سوریه در رابطه با ضربات وارد آمده به رژیم بشار اسد از سوی جماعت جبهه النصره، به ستایش این جماعت پرداخته و از آن به عنوان «برترین و شجاعترین تشکیلات سوریه» یاد کرده، ولی یکی از فرماندهان ارتش آزاد گفته است فردای روز سرنگونی نظام در سوریه آنها به مبارزه و جنگ با جهادی‌های تکفیری خواهند رفت که تمام دارایی‌ها و ثروت‌های کشور را به غارت برده‌ و آنها را به ترک‌ها فروخته‌اند.

النصره و ائتلاف مخالفان سوریه

تشکیلات و گردان¬های مسلح جهادی سوریه از جمله النصره در رابطه با اعلام تشکیل ائتلاف ملی سوریه در دوحه، آن را غیر قابل قبول اعلام و بعنوان پروژه «توطئه» توصیف کردند که آنها قصد برپایی نظامی علمانی و دموکراسی دارند و همین باعث اعلام حمایت و تبریک دولت¬های غربی به ویژه فرانسه و آمریکا شده است.

طی بیانیه¬ای که به نمایندگی از جماعت¬های جهادی سوریه از جمله جماعت جبهه النصره، لواء توحید و حرکت فجر اسلامی، لواء احرار سوریه، لواء حلب و درع الأمه، لواء عدنان، کتائب اسلامی، لواء جیش محمد و لواء نصر و… در رابطه با ائتلاف شواری ملی سوریه قرائت شد، با تاکید بر اینکه بین جماعت¬های جهادی سوریه بر تاسیس یک دولت اسلامی عادل و کنار گذاشتن قوانین خارجی و داخلی که از سوی ائتلاف و مجلس تعیین می¬شوند، توافق و اجماع ایجاد شده ، آمده است که «ما چنین پروژه و طرح توطئه¬ای را که به ائتلاف ملی نامگذاری شده است رد نموده و به رسمیت نخواهیم شناخت.»

الخطیب دبیر سیاسی النصره در خصوص روابط جبهه النصره با دیگر گروه‌های شبه نظامی مخالف دولت سوریه هم می گوید: «ما تلاش‌های دیگر گروه‌های مبارز در سوریه را ارج می‌نهیم و روابط خوبی با آنها داریم اما هیچ ارتباطی با ائتلاف ملی مخالفان سوریه نداریم.»

النصره، ائتلاف مخالفان و تروریسم

آمریکا، یازدهم دسامبر دوهزار و دوازده، «جبهه النصره» را در فهرست سازمان های تروریستی درج و تاکید کرد که این گروه نمی تواند نماینده ای برای احقاق خواسته های ملت سوریه باشد.

یکی از فرماندهان النصره می گوید: «هنگامی که آمریکا نام گروه ما را در فهرست گروه های تروریستی گذاشت این مساله تاثیری بر ما نداشت و حتی جایگاه ما را بالا برد. سوری ها از دولت آمریکا تنفر دارند. بحمدلله ما این اقدام را برای خود یک افتخار به حساب می آوریم.»

احمد معاذ الخطیب،رییس ائتلاف مخالفان سوری دوازدهم دسامبر(بیست و دوم آذرماه) در کنفرانس «دوستان ملت سوریه» که در مغرب برگزار شد، خطاب به دولتمردان آمریکا گفت: تروریست شمردن گروهی که با نظام سوری می جنگند نادرست است و باید در آن بازنگری شود، زیرا هدف همه تفنگ های انقلابیون براندازی نظام سوریه است.

جماعت اخوان المسلمین سوریه نیز اقدام آمریکا درج نام «جبهه النصره» در فهرست گروه های تروریستی را محکوم و تاکید کرد: این یک تصمیم اشتباه و شتابزده است که آن را محکوم می کنیم و مغایر با پشتیبانی و حمایت از آزادی و عزت انسانی می دانیم .

جرج صبرا، معاون رئیس شورای مخالفان نظام سوریه هم از اینکه آمریکا جنبش «النصره» را در لیست سازمان های تروریستی قرار داده ابراز تعجب کرده، می گوید: «مردم سوریه جنبش النصره را جزو انقلاب خود می دانند. اینکه غرب النصره را تروریست می خواند، اتهام بشار اسد به انقلابیون را – که آنان را اجیر شده غربی ها خوانده – تقویت می کند.»

مقامات آمریکایی هدف اصلی از گنجاندن نام این گروه در لیست سازمان های تروریستی را منزوی کردن گروه های افراط گرا در سوریه و دادن قدرت بیشتر به ائتلاف تازه مخالفین سوری که در قطر ایجاد شد، عنوان کردند. به نظر می رسد آمریکا نگران آنست که در صورت شکست اسد، این گروه اقتدار ائتلاف را به چالش بکشد.

النصره و میانجیگران سازمان ملل

النصره با طرح آتش بس کوفی عنان، فرستاده ویژه سابق سازمان ملل و اتحادیه عرب در امور سوریه به شدت مخالفت ، آن را فریب و نیرنگ توصیف کرده بود و آتش بس پیشنهادی را نیرنگی غربی برای تضعیف قدرت و اقتدار ملت سوریه بیان کرد.

این اعتقاد در مورد اخضر ابراهیمی و طرح پیش نهادی آتش بس او نیز در این گروه وجود دارد. النصره در مورد ابراهیمی گفته که «آنچه در خصوص أخضر ابراهیمی حقیقت دارد این است که وی از آغاز ماموریت خود ، هیچ وعده¬ای به همراه نداشته و فاقد هر گونه برنامه¬ای برای وضعیت بحرانی و بغرنج سوریه بوده است و روزهای حضور خود در سوریه را بدون هیچ برنامه¬ای، سر کرده و آنچه که برای وی طی این حضور کفایت کرد، فقط دیده شدن از سوی مردم و اینکه وی در اینجا و آنجا حضور داشت، بوده و بس .. و این ماموریت خود را با اظهاراتی در خصوص انجام کاری مؤثر با اتفاق دو طرف درگیری¬ها و کشورهای دخیل در این خصوص، پایان می¬دهد.»

جبهه النصره با بیان این وضعیت، ادامه داده است که وقتی أخضر ابراهیمی احساس کرد که این وضعیت از حد معمول گذشته است و با مناسب ندیدن این وضعیت برای شهرت و موقعیت دیپلماسی خود، به فکر راه چاره¬ای افتاده و مسئله «آتش بس موقت عید قربان» را مطرح کرد. از همین جهت النصره با طرح آتش بس پیشنهادی مخالفت کرد.

حال در سالگرد اعلام موجودیت این گروه، باید دید رهبری این سازمان جهادی چه تصمیمی برای ارائه اطلاعات بیشتر در مورد خود ، رهبران و فرماندهان نقاب پوش و عملکرد یک ساله اش دارد.