اسامه: تربیت یک تروریست

اسامه: تربیت یک تروریست

۲۰۱۲ (ویرایش جدید)

جای تعحب دارد کتابی که مطابق با موضوع آن نامگذاری می شود – نسخه بازبینی شده جاناتان راندل تحت عنوان “اسامه: تربیت یک تروریست” – نگاهی عمیق به زندگی و شخصیت اسامه بن لادن ندارد، بلکه بیشتر تأثیرات بدنامی او در دنیای اطرافش را مورد بررسی قرار می دهد.

مولف این اثر گرچه فکر نمی کند که تربیت اسامه به عنوان یکی از چندین و چند پسر پدری محترم و بی تفاوت و فرزند مادری از طبقه اجتماعی پایین، کاری انجام داد تا آرزوی متمایز شدن در میان هم عصران خود را برآورده سازد، با صداقت تمام و به سادگی اظهار می کند که گاهی اوقات در تلاش برای “درک” روانشناسانه مردی که می خواهد به اختصار شرح دهد، ناکام می ماند. علی رغم این موضوع، راندل شرحی سنجیده و به طرز معقولی کامل از زندگی تروریست بدنام ارائه می کند، گرچه اساساً بر موضوعاتی از قبیل مشارکت او در تلاش ها علیه اتحاد جماهیر شوروی در افغانستان و زمان تبعیدش در سودان تأکید می کند و آنها را مهمترین تجربیات تأثیرگذار اسامه می داند.

نقاط قوت این کتاب را می توان در بررسی راندل از تأثیر فعالیت های جنایت آمیز اسامه و سازمان او بر دولت ایالات متحده و سیاست های آن یافت. او در توصیف خود از سیاستمداران آمریکایی و تلاش های آنها برای مقابله با مشکل تروریسم القاعده و به طور ویژه در رابطه با تلاش های خود جهت ردیابی منابع و جنبش های شبکه تأمین بودجه و پشتیبانی القاعده، به طور افراطی انتقادی و در عین حال متقاعد کننده عمل می کند.

بخشی که راندل به توصیف مشاجرات و اختلاف نظرهای داخلی و اجرایی دولت آمریکا در رابطه با چگونگی از بین بردن بن لادن در طول مدت اقامت او در سودان و رویکرد آمریکا نسبت به آن کشور به عنوان یک کل می پردازد، به طور خاصی جالب توجه است. مباحث او در مورد روابط بین بن لادن و میزبانان سودانی اش – در منطقه ای که در رابطه با وقایع بعدی بسیار تحت الشعاع قرار گرفته است- نیز از این ویژگی برخوردار است. راندل همچنین توجه خود را به برخی افسانه ها در رابطه با بن لادن و القاعده معطوف می کند و به طور متقاعد کننده ای در مخالفت با این عقیده که فعالیت های القاعده و بن لادن نتیجه “عقب نشینی” از عملیات های سازمان “سیا” علیه جماهیر شوروی در افغانستان است و اینکه داوطلبان عرب زبانی که به افغانستان سفر می کردند تا علیه نیروهای اتحادیه جماهیر شوروی بجنگند، نقشی عمده در این جنگ ها ایفا کردند، استدلالاتی را ارائه می کند.

تمرکز نه چندان دقیق راندل بر بن لادن نیز به طریقی جذاب بحث او را به نقش کشمکش های وحشیانه در الجزایر در دهه ۱۹۹۰ در افراطی کردن و به خدمت گرفتن بعضی جوانان مسلمان برای القاعده و گروهک های وابسته و همچنین بعضی جوانان مسلمان اروپایی می کشاند.

به طور کلی، این کتاب اثری از خبرنگار و کهنه سربازی خارجی است. سبک نوشتاری بی پرده و غیر موعظه آمیز، آراسته و بدور از ضعف است. راندل به طور قابل توجهی بر روایات و منابع ناشناس تکیه می کند اما این موارد ظاهراً به اندازه کافی توجیهی جهت استفاده از آنها تلقی می گردد.

در توصیف راندل از نگرانی های روزگار جوانی بن لادن در رابطه با وقایع سوریه در اواخر دهه ۱۹۷۰ و اوایل دهه ۱۹۸۰ و کشمکش های خاندان اسد با اخوان المسلمین و سوق دادن خواننده به تفکر در رابطه با پیامدهای بحران جاری سوریه در دراز مدت خط زمانی دیگری اضافه شده است.

گرچه این کتاب مقدمه ای مفید بر فعالیت های این تروریست بدنام و سازمان اوست و گرچه هنوز این شخص در اذهان عمومی جایگاهی دارد، به لحاظ عمق مباحث به پای برخی دیگر از آثار نمی رسد. به آن دسته از افرادی که مایلند ماهیت القاعده به عنوان یک سازمان و یا بستری که شبه نظامیان اسلامی از آن برخاسته اند تا به چنین تهدیداتی بدل گردند را درک نمایند، توصیه می شود پاسخ هایی جامع تر را در جایی دیگر جستجو کنند.

به طور کلی، این کتاب مقدمه ای ارزشمند و بسیار خواندنی در رابطه با فعالیت های اسامه بن لادن و نقش او در تروریسم بین المللی است.

ارزشمندترین بخش آن جایی است که راندل سوژه را نادیده گرفته و دیدگاه هایی جدید در رابطه با وقایعی ارائه می کند که زندگی و حرفه بن لادن را شکل دادند و خواننده را به پشت پرده تلاش های بین المللی برای مقابله با آشوب هایی می کشاند که بن لادن برپا کرده است.