علی رغم شناسایی کانون های بحران در جنگل های زاگرس، مشکل عدم تخصیص اعتبار باعث شده تا درختان بلوط یکی پس از دیگری تسلیم مرگ شوند.

خشک شدن میلیون ها درخت بلوط در منطقه رویشی زاگرس و اوضاع وخیم جنگل ها تب و تابی را در ایران به ویژه در میان مسئولان مربوط به راه انداخته است؛ هر چند که برخی منتقدان بر این باور هستند که این بار نیز همانند گذشته این ترس و نگرانی برای مدت کوتاهی است و با گذشت زمان این موضوع به دست فراموشی سپرده می شود.

کوهستان های زاگرس در گستره ای بزرگ از شمال غرب ایران تا جنوب غربی و قسمت هایی از مرکز ایران امتداد دارند و یکی از مهمترین مناطق زیست محیطی این کشور بوده و از نظر پوشش جنگلی نیز جنگل های زاگرس بخش عمده ای از جنگل های طبیعی ایران را تشکیل می دهند. این جنگل ها امروزه نیز سطح وسیعی از استان های غربی و جنوب غربی این کشور از جمله کردستان، کرمانشاه، ایلام، خوزستان، لرستان، چهارمحال بختیاری، کهکیلویه و بویر احمد و استان فارس را در بر گرفته اند.

کاتالوگی از تهدیدات در زاگرس

هادی کیادلیری رییس انجمن علمی جنگلبانی ایران در گفت و گو با شرق پارسی با اشاره به این که پراکندگی جنگل های زاگرس ۱۱ استان کشور را در بر می گیرد، گفت: بخشی از مشکلات ایجاد شده در ناحیه رویشی زاگرس به دلیل زندگی روستایی در حاشیه این منطقه است.

وی با تاکید بر سخت بودن شرایط زندگی روستایی گفت: «مشکل امرار و معاش باعث شده تا مردم روستایی بدون توجه به عواقب آن نسبت به قطع درختان و بهره برداری از چوب به منظور تامین سوخت اقدام کنند.»

کیادلیری در ادامه به حضور بیش از اندازه دام در این منطقه اشاره کرد و افزود: «در حال حاضر ۳ برابر بیشتر از ظرفیت منطقه دام وجود داد، این مساله باعث شده تا نهالی در آنجا رشد نکند و احیای دوباره صورت نگیرد.»

با توجه به اظهارات کارشناسان و مسئولان در غرب ایران بیشتر مردم برای امرار معاش به جنگل ها وابسته هستند و به طور قطع برای کاهش وابستگی شدید مردم روستایی به منطقه جنگلی زاگرس دولت باید از طرح های اشتغال زایی در منطقه حمایت کند و بودجه قابل توجه ای را به این امر اختصاص دهد که به گفته مردم منطقه تاکنون اقدامی صورت نگرفته است.

آفت سوسک خوار علت ثانویه زوال جنگل های زاگرس

کیادلیری همچنین درباره هجوم آفت سوسک خوار به درختان بلوط زاگرس توضیح داد: «وقتی شرایط فراهم شده و درختان بلوط مستعد خشک شدن هستند، آفت سوسک خوار نیز به این درختان حمله کرده و دچار آسیب دیدگی می شوند.»

وی ادامه داد: «تغییرات اقلیمی، پدید ریزگردها، وضعیت معیشت مردم روستایی و … همه و همه باعث شده تا جنگل های زاگرس آسیب پذیر شوند. تمام این عوامل در نابودی زاگرس سهم جداگانه ای داشتند، بنابراین نمی توان گفت که تنها آفت سوسک خوار باعث مرگ بلوط های زاگرس شود بلکه این آفت عامل ثانویه است.»

به گفته رییس انجمن علمی جنگلبانی ایران ۸۵۰ هزار هکتار از جنگل های غرب کشور زیر شخم هستند که اگر امروز نابود نشوند به طور قطع سال های آینده از بین می روند.

وی معتقد است احیای جنگل های زاگرس زمان بسیار زیادی را می طلبد و هزینه زیادی را در بر می گیرد به همین دلیل تاکنون اقدام جدی در این زمینه انجام نگرفته است.

بیابانی شدن؛ آینده ای برای جنگل های زاگرس

به گفته کارشناسان و متخصصان محیط زیست جنگل های زاگرس بسیار شکننده شده اند و به سمت بیابانی شدن حرکت می کنند. با همه این اوضاع و احوال برای نجات زاگرس دیر اقدام شده است.

کیادلیری درباره علت تاخیر در نجات جنگل های زاگرس گفت: «باید برای نجات جنگل های زاگرس نقشه تهیه و پهنه بندی صورت گیرد که علی رغم این که که مسئولان مربوطه اعلام کردند در حال تهیه کردن نقشه هستند، پس از گذشت چند سال هنوز خروجی نداشته و نقشه ای تهیه نشده است.»

طالب امین پور کارشناس ارشد در حوزه جنگلداری نیز معتقد است که کاهش بارش باران و پراکندگی آن همچنین میزان رطوبت خاک نیز در وضعیت جنگل های زاگرس بسیار اثرگذار بوده است.

وی در این باره پدید ریزگردها را یکی از عوامل مهم معرفی کرد و گفت: «به واسطه گرد و غباری که ناشی از خشک شدن رودهای دجله و فرات بوده و جنگل های غرب کشور به ویژه ایلام آسیب زیادی دیده اند.»

به گفته امین پور بیشترین سطوح آلودگی در زاگرس میانی و جنوبی گزارش شده است، اما در منطقه زاگرس شمالی (استان کردستان) به دلیل سرما و رطوبتی بالا وضعیت بهتری به نسبت زاگرس میانی و جنوبی دارد.
عمده ترین گونه جنگلی کوهستان های زاگرس علاوه بر بلوط گونه های درختی ون، زالزالک و انجیر بیشترین نوع درختان جنگل های زاگرس را تشکیل داده اند.

بلوط ایرانی بیشتر در منطقه زاگرس میانی و جنوبی رویش داشته و به همین دلیل در این مناطق به ویژه ایلام آسیب پذیری درختان بلوط بالا گزارش شده است.

این کارشناس ارشد در امور جنگلداری تاکید کرد: «باید هر چه سریعتر راه های مقابله و کنترل بیماری در جنگل های زاگرس را بررسی و مشخص کنند. در واقع بررسی و شناخت عوامل تخریب جنگل ها می تواند کمک مؤثری باشد.»

وی در ادامه به انجام اقدامات مکانیکی برای افزایش رطوبت خاک و افزایش بارش ها اشاره کرد و گفت: «باید از پتانسیل حضور روستاییان در منطقه نیز استفاده کرد و با فرهنگ سازی، از آنها برای نجات جنگل های زاگرس کمک گرفت.»

امین پور همچنین درباره فرسایش خاک منطقه اظهار داشت: «پدیده سم کوبی که ناشی از حضور بیش از اندازه دام در منطقه است، فرسایش خاک را منجر شده است.»

پور مقدم که از کارشناسان برجسته در زمینه امور جنگل و منابع طبیعی است، با اشاره به مساحت ۶ میلیون هکتاری جنگل های زاگرس به شرق پارسی گفت: «۴۰ درصد آب شیرین کشورمان در منطقه تولید می شود، بنابراین نباید دست روی دست گذاشت و همچنان مرگ درختان زاگرس را نظاره کنیم.»

وی همچنین با اشاره به حضور ۸۰ درصد جمعیت عشایر ایران در جنگل های زاگرس یادآور شد: «نخستین گزارش در سال ۸۸ (هجری خورشیدی) به دست سازمان جنگل ها رسید که خبر از مرگ و میر درختان بلوط می داد.»

پورمقدم افزود: «پس از آن سازمان جنگل ها سریع اقدام به تشکیل کارگروه تخصصی کرد و از کارشناسان و متخصصان برجسته دعوت شد تا عوامل تخریب را شناسایی کنند.»

این کارشناس ارشد در زمینه امور جنگل و منابع طبیعی متذکر شد: «عواملی مانند هجمه ریزگردها، حضور بیش از حد دام در عرصه های جنگلی باعث خشکسالی های اخیر درختان و در نهایت منجر به طغیان آفات و امراض شد.»

ناتوانی در مهار کانون های بحران در جنگل های زگرس

براساس برآوردهای سازمان جنگل ها و مراتع و آبخیزداری ایران، بالغ بر ۱ میلیون هکتار مناطق آلوده در جنگل های زاگرس وجود دارد که ۳۰۰ هزار هکتار آن در شرایط بحرانی قرار دارد. به طوری که بالای ۵۰ درصد درختان بلوط این ۳۰۰ هزار هکتار دچار خشکسالی شده اند.

مقدم پور در این زمینه گفت: «بر همین اساس کارگروه تخصصی تشکیل و دستورالعمل مقابله با آفات و امراض درختان بلوط زاگرس تهیه و به استان های مورد نظر ارسال شد تا کانون های بحرانی را مهار کنند.»

وی گفت: «اگر از طریق عملیات بهداشتی و پرورشی همچنین عملیات آبخیزداری و جنگل کاری اقدام کنیم می توانیم به نجات بلوط های زاگرس امیدوار باشیم.»

وی در پاسخ به این سئوال که چرا تاکنون اقدام اساسی برای نجات جنگل های زاگرس صورت نگرفته است، توضیح داد: «یکی از طرح هایی که تصویب شد تا اجرا شود عملیات جنگل کاری بود که برای مناطق آسیب دیده در سال ۸۹ به اجرا درآمد، اما این عملیات چون مستلزم تامین اعتبار بود در همان سال ۸۹ اجرا نشد و نتوانست بودجه ای را به خود اختصاص دهد.»

مقدم پور با بیان این که حجم آسیب دیدگی درختان بلوط زاگرس در سال های ۸۹ و ۹۰ گسترده بود، اما نتوانست اعتباری را به خود اختصاص دهد، گفت: «لذا اجرای عملیات به صورت پایلوت در قطعات کوچک انجام شد.»

این کارشناس ارشد در زمینه امور جنگل و منابع طبیعی تاکید کرد: «خوشبختانه از سال ۹۲ تاکنون با توجه به بازدیدهایی که از منطقه صورت گرفته قرار است اعتبار ویژه ای را به این امر اختصاص دهند.»

به گفته مقدم پور، در دولت مصوب شده تا ۲۵ میلیارد تومان از محل اعتبارات سازمان مدیریت بحران ایران طی یک سال در کانون های بحرانی هزینه شود.

وی گفت: «همچنین طرحی به دولت داده شد و در شورای عالی حفاظت از محیط زیست کشور بررسی شد و پیش بینی شد سالانه ۲۵۰ میلیارد تومان بودجه برای کنترل مشکلات منطقه زاگرس نیاز است.»

برخی کارشناسان سازمان جنگل ها و مراتع و آبخیزداری در بازدیدی که در سال جاری (۹۳) از مناطق آلوده زاگرس داشتند، متوجه شدند که بارش های سال ۹۲ باعث شد تا شرایط بهبود یابد و بستر بهبود برای درختان زاگرس ایجاد شده و امید به بازگشت آنها جوانه زند.

نجات درختان زاگرس به ۱۰۰۰ میلیارد تومان بودجه نیازمند است

به گفته کارشناس امور جنگل و منابع طبیعی، اگر قرار باشد تمام عملیات جنگل کاری در زاگرس اجرایی شود، برای تولید نهال نیاز است سالانه ۲۰۰ تا ۲۵۰ میلیارد تومان در طی ۵ سال بودجه اختصاص داده شود. به عبارت دیگر مبلغی بالغ بر ۱۰۰۰ میلیارد تومان نیاز است تا نسبت به احیای این منطقه اقدام شود.

به نظر می رسد علی رغم این که به واسطه بارش باران برخی درختان بلوط به زندگی برگشته اند و در شرایط بهتری نسبت به گذشته قرار گرفته اند، اما هنوز خطر به طور کامل رفع نشده و برای جلوگیری از خشکسالی و احیای دوباره درختان منطقه زاگرس باید سریعتر اقدام شود.

هنوز میلیون ها درخت بلوط در انتظار زندگی دوباره هستند و این امر مستلزم تامین اعتبارات است.