در بیشتر کشورها، اخذ مالیات یکی از مهمترین و یا باثبات ترین منابع کسب درآمد برای دولت ها محسوب می شود. در بین انواع مالیات های موجود نیز یکی از بهترین روش های اخذ مالیات، مالیات بر ارزش افزوده است.

مالیات بر ارزش افزوده یک نوع مالیات چند مرحله ای است که در مراحل مختلف زنجیره واردات، تولید و توزیع براساس درصدی از ارزش افزوده کالاهای تولید شده یا خدمات ارائه شده در هر مرحله اخذ می شود. در حال حاضر حدود ۱۲۰کشور جهان از این روش مالیاتی استفاده می کنند که نرخ های آن بین ۳ تا ۲۵ درصد کشورهای مختلف، نوسان دارد.

عمده ترین مزایای این نوع مالیات، شفاف سازی معاملات اقتصادی، گسترش پایه های مالیاتی براساس مصرف، افزایش درآمدهای مالیاتی قابل اتکا برای دولت، توسعه عدالت مالیاتی و … است. عمده ترین معایب آن نیز مربوط به آثار احتمالی تورمی است. مالیات برارزش افزوده قدمتی بیش از ۶۰ سال دارد، اما تصویب قانون مالیات برارزش افزوده در ایران یک فرآیند طولانی را از سال ۱۳۶۶ لغایت ۱۳۸۷ هجری خورشیدی طی کرد و در نهایت در تیر ماه ۱۳۸۷ برای اجرا ابلاغ شد.

مالیات برارزش افزوده به سه دسته مالیات برارزش افزوده تولید، درآمد و مصرف مستقیم می شود. در بین سه نوع مالیات بر ارزش افزوده یاد شده، مالیات بر ارزش افزوده از نوع تولیدی، بیشترین پایه مالیاتی و مالیات برارزش افزوده مصرفی کمترین پایه مالیاتی را ایجاد می کند. چون مالیات تولیدی، خریدهای ناخالص کالاهای سرمایه ای را شامل می شود و موانعی در برابر سرمایه گذاری ایجاد می کند.

اوگاندا و تانزانیا هم مالیات می دهند

در بین سه روش یاد شده نیز مالیات برارزش افزوده مصرفی که کمترین پایه مالیاتی را ایجاد می کند، یک مالیات عمومی بر مصرف است که بیشتر کشورها معمولا این روش را انتخاب می کنند. البته استفاده از این روش بالاترین نرخ مالیات را برای ایجاد بازده درآمدی مطلوب نیاز دارد و به همین علت برخی کشورها کوشش می کنند مبنای مالیات بر ارزش افزوده از نوع مصرفی را به وسیله مالیات پذیر کردن بخشی از کالاهای سرمایه ای گسترش دهند. جالب توجه این است که برخی کشورهای فقیر نظیر اتیوپی، اوگاندا، بنین، بورکینافاسو، تانزانیا و … با وجود اقتصاد بسیار ضعیف و نواقص اقتصادی فراوان، اجرای مالیات بر ارزش افزوده را با موفقیت به پایان رسانده اند و اکنون نرخ های بالای مالیاتی مبنای درآمد اقتصادشان قرار گرفته است.

دولت با اصناف جدی نیست

پورفلاح

احمد پورفلاح، عضو اتاق بازرگانی و صنایع و معادن تهران و ایران در این خصوص به شرق پارسی می گوید: «مالیات برارزش افزوده مالیاتی است که کلیه عرضه کنندگان کالاها و خدمات به عنوان مودیان نظام مالیاتی باید علاوه بر بهای کالا یا خدمت عرضه شده به صورت درصدی از بهای فروش کالا و یا خدمات در زمان فروش از خریداران اخذ و به صورت فصلی به سازمان امور مالیاتی کشور بپردازند. بنابراین هرگونه مالیات بر ارزش افزوده پرداخت شده در زمان خرید توسط مودیان اعم از واردکنندگان، تولید کنندگان، توزیع کنندگان و صادر کنندگان که در این نظام مالیاتی به عنوان عامل وصول و نه پرداخت کننده مالیات محسوب می شود و این تعریف اصلی مالیات بر ارزش افزوده است که می توان در تمامی کتب علم اقتصاد مطالعه کرد.»

وی افزود: «با این توضیح باید گفت که ضرورت مالیات بر مصرف به هیچ فعال اقتصادی پوشیده نیست، بنابراین ما معتقد هستیم که این مهم باید در کشور ما به درستی به اجرا در آید و از حلقه آخر که مصرف کنندگان هستند این مالیات گرفته شود و در این زمینه اصناف آخرین حلقه بخش توزیع کشور است و آنان باید در این راستا فعالیت کنند و دولت هم باید به طور جدی وارد عمل شود، اما همانطور که می بینید چنین امری را تا به امروز شاهد نبوده ایم.»

قدرت دریافت از شرکت های دولتی را نداریم

این فعال اقتصادی افزایش هرساله مالیات آن هم با شیب نه چندان ملایم را دلیل دیگر عدم موفقیت نظام مالیاتی می داند و در ادامه می افزاید: «ایران هرساله میزان نرخ مالیات بر ارزش افزوده را افزایش می دهد و همان طور که می دانید در سال جدید آنان نرخ را از ۶ درصد به ۸ درصد افزایش داده اند که البته این چنین افزایشی را در هیچ کدام از کشورهای دنیا به این صورت یا مشاهده نخواهید کرد و اگر مشاهده شود تنها در چند کشور خاص است و البته ما همواره تمایل داریم خاص باشیم.»

وی عدم توان دریافت مالیات بر ارزش افزوده از شرکت های بزرگ دولتی را نیز یکی دیگر از دلایل می داند و در این خصوص می گوید: «هم اکنون اگر یک شرکت تولیدی محصولی را به یکی از کارخانه های بزرگ تولیدی کشور همانند ایران خودرو، ذوب آهن و … که تحت نظارت و مدیریت دولت هستند به فروش رساند توان دریافت مالیات برارزش افزوده را ندارد چرا که این شرکت ها بیان می دارند که یا از هرگونه پرداخت معاف هستند، یا دلایل دیگر برای فروشنده می آورند و تا به امروز نیز هیچ یک از شرکت هایی که محصول به آنان ارائه می دهند قدرت لازم را برای دریافت ندارند و خود شرکت ها باید مالیات آنان را نیز پرداخت کنند و من از طریق این رسانه اعلام می کنم که دولت باید تکلیف ما را با شرکت های تحت مدیریت خودش روشن کند، چراکه ما نمی توانیم پیگیر مطالبات مالیات برارزش افزوده باشیم.»

دولت از برخورد با ۱۵ میلیون فعال در اصناف می ترسد

جمشید عدالتیان

جمشید عدالتیان یکی دیگر از اعضای اتاق بازرگانی، صنایع و معادن ایران نیز می گوید: «باید نگاه دولتمردان در این زمینه تغییر کند. امروز بحث کلی ما این است که آیا می شود از اصناف پول گرفت یا خیر؟ اصناف در ایران یک تشکل قوی هستند و آنان نفوذ زیادی هم در اقتصاد کشور دارند و هم در سیاست، چرا که هم اکنون سه میلیون واحد صنفی در ایران مشغول به فعالیت است و براساس برآوردها جمعیت اصناف کشور بالغ بر ۱۵ میلیون نفر است. باید همگان بدانند که فعالین صنفی در کشور تمایلی برای پرداخت مالیات برارزش افزوده ندارد و آنان نمی خواهند که سیستم فروش شفافی را در اختیار داشته باشند و براساس این مهم دولت هم از برخورد قاطع با آنان می ترسد و تا مادامی که در دولت این ترس وجود داشته باشد، مالیات ها در درب مغازه ها گرفته نخواهد شد.»

در ایران هرکه بیشتر تولید کند، مالیات بیشتر می دهد

عدالتیان می افزاید: «خوشبختانه فرهنگ پرداخت ارزش افزوده در کشور ما هم در حال شکل گرفتن است، اما بحث ما با دولت بر سر این مسئله است که چه بخشی باید در آخر آن را پرداخت کند، امروز مردم می دانند که بر روی تمامی قبوض آنان این مالیات لحاظ می شود و حتی در فروشگاه های بزرگ و رستوران ها نیز این مالیات برارزش افزوده دریافت می شود. همچنین ما معتقد هستیم که مالیات برارزش افزوده عدالت محور است، چراکه هرکس بیشتر مصرف کند باید بیشتر مالیات پرداخت کند. اما این مهم در ایران نا عادلانه است، چرا که در کشور ما هرچه بیشتر تولید کنید باید بیشتر مالیات پرداخت کنید و اینجا است که باید دولت وارد عمل شود.»

۴۰درصد مالیات های پرداختی به شهرداری داده می شود

این مدرس دانشگاه بیان می کند: «هم اکنون بالغ بر ۴۰ درصد مالیات برارزش افزوده در شهرداری ها و فرمانداری ها هزینه می شود و باید این منبع درآمدی در راستای توسعه و آبادانی شهرها صرف شود. در حال حاضر هم باید شهرداری ها، فرمانداری ها و شورای شهر به دولت پاسخگو باشند. مردم باید بدانند که این مالیاتی که پرداخت می کنند در شهر خودشان هزینه می شود، اما متاسفانه به دلیل عدم آگاهی مردم، بسیاری بر این باور هستند که دولت مالیات دریافت می کند، اما اقدامی نمی شود در صورتی که اگر روشن و شفاف سازی شود تکلیف مشخص خواهد شد.»