طرح روی جلد کتاب باز اندیشی تمدن؛ ارتباطات و ترور در دهکده جهانی

باز اندیشی تمدن؛ ارتباطات و ترور در دهکده جهانی

انتشارات سیمای شرق، چاپ اول، ۱۳۹۲

مفهوم تمدن سالهاست که دستمایه تحقیقات و پژوهشهای محققان از منظرهای مختلف بوده است. شاید بدون دلیل نباشد که قرن بیست و یک را قرن توجه به تمدن دانست. در این میان برخی از اندیشمندان از برخورد تمدنها و برخی دیگر از گفت و گوی تمدنها سخن گفته اند. بدین لحاظ در کتاب حاضر که از سوی یکی از محققان ارتباطات نگاشته شده بر بازاندیشی تمدن تاکید شده است. دکتر مجید تهرانیان، مدرس و مدیر واحد ارتباطات بین‌الملل دانشگاه هاوایی، در کتاب حاضر سعی نموده نگاهی جدی تر و ناقدانه از منظر ارتباطات به جهان معاصر داشته باشد.

شاید بتوان گفت نقطه محوری و کلیدی مولف در کتاب حاضر توجه او به تمدن و تعریفی که از آن دارد است. بدیهی است که دیدگاه این کتاب منبعث از تجربیات زندگی مولف است. تیره انسانی در یک گذرگاه وخیم تاریخی قرار دارد. پیشرفتهای فنی از ده هزار سال قبل تا کنون دهکده جهانی تقریبی ایجاد کرده است. اما این دهکده به طرز عمیقی میان پنج لایه متفاوت از تمدن بشری تقسیم شده است: کوچ نشینی، روستانشینی، تجارتی، صنعتی و دیجیتال. از هنگامه یازدهم سپتامبر تفاوتهای ساختاری و معیاری این پنج تمدن قابل مشاهده و نمایان شده است. این لایه های تمدنی در حال حرکت به جنگی میان تمدنی و غیر قابل پیش بینی از نظر شدت و مدت هستند. لذا تروریسم جهانی فقط نوک این کوه یخی است.

تهرانیان معتقد است که برخورد میان پنج لایه تمدنی را نمی توان صرفا یک رقابت ساده اخلاقی یا یک کشمکش بین فضیلت محور و شرارت تلقی کرد. این مسئله را می بایست برخوردی عمیق از منافع و جهان بینی بین پنج تمدن رقیب و در عین حال نیازمند به هم حساب آورد.

از سوی دیگر این کتاب در مورد پنج شکاف تکنیکی بزرگ در تاریخ و رابطه آن با سه شاکله بخش عمده اجتماع یعنی امپراطوری ها، مقاومتها و تمدنها است. ظهور این سه عنصر اجتماعی در شرایط جنگ و یا صلح اجتناب ناپذیر است. امپراطوری ها، مقاومت ها و تمدن ها همراه با تغییرات تکنیکی از کوچ نشینی تا روستانشینی، تجارتی، صنعتی و دیجیتال بوده اند. بدین لحاظ سرعت نامتوازن در توسعه جوامع بشری، به طور ویژه ای در دو قرن اخیر به سمت نبرد جهانی تمدنها منتهی می شود. در واقع در آخرین مرحله از جهانی سازی و تشکیل امپریالیسم، مقاومتهای محلی منجر به برخوردهای جهانی می شوند. تروریسم دولتی و یا غیر دولتی فعلی فقط شاهدی ظاهری برای این توسعه نامتوازن جهانی هستند. در واقع تا به ریشه مشکلات به طور جدی پرداخته نشود این گونه مشکلات کاهش نخواهد یافت.

نویسنده: مجید تهرانیان

هدف حقیقی کتاب حاضر این است که نشان دهد مفهوم تمدن به صورت ایدئولوژیک و برای ایجاد تمایز بین “ما و آنها” یا متمدنها و بربرها به کار برده شده است. امپراطوری ها بر پایه قدرتی از پیشرفتهای فناوری خود تشکیل شده اند. مقاومت در مقابل امپراتوری ها فشارهایی از سمت پایین در برابر استیلای امپراتوری از بالا ایجاد کرده است. اگرچه مقاومت می تواند شکل های گوناگونی به خود ببیند لکن موفقترین روش در دو قرن اخیر همان مقاومت بر پایه دموکراسی است.

کتاب “باز اندیشی تمدن؛ ارتباطات و ترور در دهکده جهانی” از هفت فصل تشکیل شده که می توان گفت که مباحث این فصول در سه موضوع ارتباطات، دموکراسی و تمدن با یکدیگر پیوند یافته است. احتمالا بر اساس چنین پیوندی است که مولف معتقد است: آرمان تمدن در این دوره بحرانی در تاریخ بشر، شاید توسط دموکرات سازی سازمانهای حاکمیت محلی، ملی، منظقه ای و جهانی تقویت شود. چرا که در پرتو تغییرات سریع در فناوری که در دویست سال گذشته رخ داده است، دکترین لیبرال دموکراسی، سوسیال دموکراسی و دموکراسی جامعه گرا، باید واکاوی و تجدد نظر شود.

به واسطه چنین نگرشی است مولف رابطه تنگاتنگی میان تمدن و حاکمیت جهانی می بیند. ماهیت فرمانروایی در دنیای مدرن نشان می دهد که دولتها در تاریخ معاصر نقش غالب اما رو به افولی را ایفا کرده اند. جهان امروز تقریبا به واسطه دویست دولت برتر با ۶۳ هزار شرکت چند ملیتی، سازمانهای غیر دولتی متعدد و شبکه ارتباطی جهانی پیچیده ای که پیامهای متناقضی را رد و بدل می کنند اداره می شود. هرچند بیشتر دو قرن گذشته ما شاهد روند کند و دردناک توسعه نهادهای حکومت جهانی بوده ایم. در سپیده دم قرن بیست و یک جهان با چالشی دلهره آور رو به رو شده است.این مرحله جدید ممکن است سرمایه داری جهانی یا کاپیتالیسم نامیده شود. در صورتی که حاکمیت جهانی دموکراتیزه شود کاپیتالیسم شرکتی جهانی بذر انهدام خود را می کارد. هم اکنون جهان فاقد حاکمیت جهانی است اما به وسیله مجموعه ای بالفعل، اصول و نهادهایی قانونی اداره می شود که در واقع حاکمیت جهانی را به وجود می آورند.

با چنین تحلیلی، تهرانیان می کوشد تا نظام رسانه های جهانی را شناسایی و تبیین کند. در سه دهه گذشته رسانه های جهانی دگرگونی های تکنولوژیکی و ساختاری عمده ای را پشت سر گذاشته اند و به سمت نفوذ قابل توجه نظام رسانه ای ملی سوق پیدا کرده اند. این وضعیت به مدد پخش مستقیم ماهواره ای، مدار ماهواره های پایین، تلفنهای دیجیتالی، اینترنت و میکرومدیاهایی از قبیل نوارهای صوتی، تصویری، لوح فشرده، کامپیوترهای لپ تاپ و تب لت، تلفن ها و اینترنت بی سیم به وجود آمد. ارتباطات جهانی، دنیای مجازی بدون مرزی را موجب شده است. در حالی که نظام های تجاری بر محتوای اخبار و سرگرمی ها تسلط دارند، نظام های حکومتی تلاش می کنند – اغلب ناموفق – تا این جریان را به وسیله سانسور و همراه با حق حاکمیت منطقه ای خود کنترل کنند.

مولف با توجه به شکل گیری نظام های رسانه ای می پرسد آیا ما می توانیم به نوعی نظام رسانه ای دست یابیم که صلح را بیشتر از جنگ، تفاهم را بیشتر از آشفتگی، بردباری را بیشتر از بیزاری و تجلیل از تفاوتها را بیشتر از بیگانه ستیزی ترویج دهد. برای این نوع روزنامه نگاری که در خدمت صلح باشد، تکثر نظام ها و محتوا، شرط لازم است اما قطعا کافی نیست.

می توان از مطالب کتاب چنین نتیجه گرفت که قرن بیست و یکم قرنی با تغییرات پرشتاب خواهد بود. برخی از کشورهای عقب مانده در جاده پیشرفت قرار می گیرند و ممکن است برخی از کشورهای پیشرفته سیر قهقرایی خود را آغاز کنند. در این خلال شایسته است که این نوع کشورهای پیشرفته و مردمان آنها از اشتباه مربوط به تکبر و پیشداوری احتراز کنند. ساختار دنیای جهانشهرگونه امروزی که مبتنی بر پیگیری صلح از طریق ابزار صلح جویانه است، تردید مشترک مردمان جهان به حساب می آید. اتحاد خانواده های بشری در عین تنوع، ابزار گرانبهایی را به دست داده است. در هر زمان باید این ابزار را پاس داشت. در این صورت این کتاب در جای خود آرامش می یابد.