علت طولانی شدن بحران مصر رقابت بازیگران قدرتمندی است که هیچ کدام قادر به حذف دیگری نیستند . مصر بازیگران متعدد سیاسی، حکومتی، نظامی و مذهبی دارد که هر کدام وزنی در معادلات سیاسی کشور دارند .

بازیگر نظامی، ارتش است که رئیس فعلی آن ” ژنرال عبد افتاح السیسی” است که برنهادهاى امنیتی و پلیسی نیز حاکم است.

بازیگران حزبی شامل احزاب سکولار مانند مجموعه “جبهه نجات ملی” و احزاب مذهبی شامل اخوان المسلمین و گروه سلفی “النور” هستند.

بازیگر مذهبی حکومتی، “الازهر” است که در حال حاضر ریاست آن با “احمد الطبیب” شیخ الازهر است.

بازیگران حکومتی نیز شامل رییس جمهور و نخست وزیر موقت و هیات وزیران هستند.

هر یک از این بازیگران، بخشی از مردمی که در خیابانها در حال درگیری با یکدیگر هستند را در کنار خود دارند.

نارضایتى مردم از حکومت یک ساله “محمد مرسى” ، بهانه ای شد تا ارتش بار دیگر در مصر قد علم کند و با توجیه نجات مصر از افتادن به دام تروریسم ، وارد عمل شود.

سیاست ارتش سیاستی گام به گام بود. مخالفتهاى خیابانى با سیاست هاى اقتصادى و سیاسى مرسى زمینه اى را فراهم آورد که مردم ارتش را ناجى کشور قلمداد کنند.

ارتش ابتدا در قبال درگیرى میان طرفداران و مخالفان دولت مرسى موضع بى طرفى اتخاذ کرد و پس از آن با عنوان نگهبان نظم و امنیت کشور وارد عمل شد. در این میان احزاب لیبرال و سکولارکه دولت اسلام گراى مرسى را به اداره دولت به شیوه استبدادى متهم مى کردند نیز در کنار ارتش ایستادند و خواهان برقرارى دولت انتقالى و برگزارى مجدد انتخابات شدند.

السیسى. قدرتمند ترین بازیگر

“عبد الفتاح السیسی” در حال حاضر قدرتمند ترین بازیگر حکومتی مصر است.

“السیسى” اوت سال گذشته از سوى “محمد مرسى” رییس جمهور مصر به عنوان وزیر دفاع تعیین شد و٣٠ ژوئن امسال با خواندن بیانیه ارتش، رئیس جمهورى مصر را از قدرت بر کنار و قانون اساسى را تعلیق کرد.

ارتش مصر با اعلام اینکه در قبال مردم مسئول است، در صدد توجیه کار خود بر آمد. السیسى با اعلام فراخوان در روز جمعه ٢۶ ژوئیه از مردم خواست به خیابانها بیایند و با تظاهرات به ارتش این اختیار را بدهند که با “خشونت و تروریسم احتمالی مقابله کند.”

اخوان المسلمین این اقدام را اعلام جنگ داخلى دانست.

این در حالى بود که در جبهه مقابل طرفداران رییس جمهور برکنار شده با تحصن در میدانها شهر خواستار بازگرداندن مرسى بودند . این مسئله موجب بروز درگیرى هاى خونین میان نیروهاى ارتش و حامیان محمد مرسى شد. از حدود دو هفته پیش، با حمله نیروهاى امنیتی به تحصن کنندگان حامى مرسى در میدانهاى “رابعه العدویه” و”النهضه”، این درگیرى ها به اوج خود رسید. در این درگیرى ها صدها کشته و هزاران تن زخمى شدند . هواداران محمد مرسی شمار کشتهشدگان را بیش از ۲۰۰۰ نفر مى دانند . دولت موقت یک ماه وضعیت فوق العاده در مصر اعلام کرده است.

“رابرت فیسک ” تحلیلگر و روزنامه نگار مشهور انگلیسى در مقاله اى در “ایندیپندنت ” در تاریخ ٢٨ ژوئیه ٢٠١٣ آنچه در مصر در حال وقوع است را یک قتل عام نامید و روند برکنارى محمد مرسى را کودتا خواند.

وى این سوال را مطرح کرد که “زمانی که در یک کشور انتخاب برگزار می شود و پیروز این انتخابات به دست یک ژنرال از قدرت برکنار و زندانی می شود، چه چشم اندازی برای روند سیاسی آن کشور می توان تصور کرد؟”

به عقیده “فیسک” نباید ژنرال السیسى را در این زمینه تبرئه کرد، چرا که وى “فرمانده کودتا” بود و از مردم خواست که به او اجازه دهند تا با تروریسم مبارزه کند.

“هیو مایلز” روزنامه نگار و نویسنده دیگر انگلیسی نیز در گفت و گو با شبکه تلویزیونی “راشاتودی” اعلام کرد که السیسى و طرفدارانش می خواهند مصر را به دوران مبارک باز گردانند و حکومت نظامیان را دوباره احیا کنند. به عقیده وى اسلامگرایان طرفداران زیادى دارند و باید با آنها از راه گفت و گو وارد شد.

عدلى منصور رییس جمهور نظامیان

عدلی منصور رییس جمهور موقتی است که قدرتش را از ارتش و نظامیان می گیرد نه از انتخابات و رای مردم.

عدلى منصور رییس دادگاه قانون اساسى، بعد از برکنارى مرسى توسط ارتش مامور اداره کشور شد. وى در مقر دادگاه قانون اساسى مصر به عنوان رییس جمهور موقت سوگند یاد کرد. عدلى منصور در سخنرانى خود در این مراسم گفت: “من دستور ماموریتم را از سوى مردم به عنوان منبع قانونى دریافت کرده ام و امیدوارم که انقلابیون مصر از میدانها نروند و همیشه در میدان بمانند.”

پس از آن منصور طرحى را ارایه داد که بر اساس آن انتخابات پارلمانى و سپس ریاست جمهورى تا ماه فوریه میلادی برگزار خواهد شد و تغییرات قانون اساسى نیز به همه پرسى گذاشته مى شود. طرحى که اخوان المسلمین آن را غیر قانونى مى داند.

پس از حمله هواداران محمد مرسى به مقر گارد ریاست جمهورى مصر در ماه گذشته، عدلى منصور آن را حمله تروریستى خواند و از هواداران مرسى خواست که به تحصن خود پایان دهند. بر اساس آمار اتحادیه پزشکان مصر در این درگیرى ها حدود ٨٠ نفر کشته و یک هزار نفر زخمى شدند . طرفداران مرسى معتقد بودند که مرسى در این محل حبس شده است.

عدلی منصور دوهفته پیش در مصاحبه با “راشا تودى” به حامیان مرسى اخطار کرده بود که اگر به تجمعات خود ادامه دهند با آنان برخورد خواهد شد.

عدلى منصور در واکنش به انتقاد باراک اوباما رییس جمهورى آمریکا از برخورد روزهای اخیر حکومت مصر با مخالفان گفت که چنین سخنانی میتواند موجب تشدید خشونت شود.

البرادعى و نقشه راهى که به بیراهه رفت

“محمد البرادعی” دیپلمات و سیاستمدار مصرى و رییس “حزب الدستور” است که خواهان انتقال آرام و به دور از خشونت قدرت از اسلامگرایان به لیبرالها و سکولارها است.

وی دبیر کل پیشین آژانس بین المللى انرژى اتمى، برنده جایزه صلح نوبل سال ٢٠٠۵ میلادى و از مخالفان سیاست هاى محمد مرسى و از منتقدان دولت حسنى مبارک است که بعد از برکناری مرسی با ترسیم نقشه راه سیاسى سعى در حل منازعات مصر از طریق راه حل سیاسى داشت .

البرادعی در کنار “عمر موسی” و”حمدین صباحی” جبهه نجات ملى را تاسیس کرد. این جبهه که متشکل از تعدادى از سیاستمداران لیبرال و سکولار است، در پى نگرانى تشکل هاى سکولار مصرى از قدرت گیرى اسلام گرایان تشکیل شد و نقش زیادى در تظاهرات ٣٠ ژوئن ٢٠١٣ که منجر به عزل محمد مرسى شد، ایفا کرد. البرادعى بعد از برکنارى مرسى به سمت معاونت ریاست جمهورى موقت منصوب شد .اما با اوج گیرى در گیرى هاى روزهاى اخیر و در اعتراض به حمله ارتش به تحصن کنندگان ، از سمت خود استعفا داد.

البرادعی با ابراز نگرانى از پیامدهاى این اقدامات در متن استعفاى خود نوشته بود دیگر قادر به تحمل مسئولیت « یک قطره خون » نیست. وى که بعد از برکنارى مرسى از قدرت ابراز امیدوارى کرده بود که چند دسته گى ها و اختلافات میان گروههاى سیاسى خاتمه یابد ،خاطر نشان کرد که “اوضاع در جهت نادرست پیش رفت و اختلافات خطرناک تر شد زیرا خشونت فقط خشونت ایجاد می کند.

البرادعى همواره منتقد دخالت نظامیان در امور سیاسى مصر و خواهان اداره کشور توسط غیر نظامیان بوده است. وى برکنارى مرسى را کودتاى ارتش نمى دانست.

” مروان بشاره “تحلیلگر شبکه ی تلویزیونی الجزیره انگلیسی ماه گذشته از البرادعى به عنوان چهره متحد کننده یاد کرد و با ذکر اینکه افرادی مثل البرادعی برکناری محمد مرسی را حرکت مردمی مى دانند و نه کودتا ، گفت : “ارتش می خواهد از اعتبار وشهرت البرادعی در داخل مصر و در خارج از این کشور استفاده کند ، تا بتواند حرکت خود را توجیه کند.”

“ناتان براون” استاد دانشگاه جورج واشنگتن نیز درباره استعفای البرادعی گفت: “به نظر من خروج او از بدنه دولت موقت بیشتر در جهت تحکیم هر چه بیشتر قدرت ارتش و قبضه نظامیان بر قدرت بود.” براون در گفتگو با تلویزیون ” پی بی اس” آمریکا گفت: “درست است که در ظاهر دولتی غیرنظامی در مصر حاکم است ،اما تصمیمات را ارتش و نیروهای امنیتی می گیرند. البته آنها از حمایت گسترده مردمی برخوردارند اما البرادعی از حمایت زیادی در میان نیروهای سیاسی سکولار برخوردار نبود که بتواند طرح خود را برای حل مسالمت آمیز این بحران پیش ببرد.”

شیخ الازهر؛ میانجى اى که صدایش به گوش کسى نمى رسد

از الازهر و شیخ الازهر به عنوان نهاد و نماد مذهب رسمی در مصر یاد می شود.

بعد از صدور بیانیه ارتش مصر مبنی بر عزل «محمد مرسی» و برگزاری انتخابات زودهنگام ریاست جمهوری، “احمد الطیب” شیخ الازهر بلندپایه ترین مقام مذهبی مصر، بدون محکوم کردن برکنارى محمد مرسى توسط ارتش ، تاکید کرد که از برگزاری انتخابات زودهنگام حمایت میکند.

موضع منفعلانه شیخ الازهر بعد از مدتى به مخالفت با اقدام نظامیان علیه گروههاى طرفدار مرسى بدل شد.

در پى دستگیرى هاى گسترده طرفداران اخوان المسلمین الطیب با صدور بیانیه ای خواستار آزادی فورى همه زندانیان عقیدتى، فعالان سیاسى و رهبران احزاب مصر شد.

بعد از درگیرى هاى خونین روزهاى اخیر نیز “احمد الطیب” با اعلام مخالفت با خشونت به جاى راه حل سیاسى ، نسبت به خونهاى ریخته شده ابراز تاسف کرد.

الطیب در هفته هاى اخیر با ایجاد طرح آشتى ملى تلاش در حل اختلاف طرفهاى درگیر داشت که با مخالفت طرفداران اخوان المسلمین مواجه شد و نتیجه اى از آن حاصل نشد .اخوانى ها خواهان بازگشت بدون قید و شرط محمد مرسى هستند.

حزب النور؛ سلفى هایى که به مرسى پشت کردند

“حزب النور” مهمترین حزب سلفی مصر است که نه متحد اخوان المسلمین است نه متحد ارتش.
این حزب تشکل اصلى سلفى هاى مصر است که بعد از انقلاب ٢٠١١ مصر تاسیس شد.

این حزب در انتخابات پارلمانى مصر ٢٨ درصد آرا را به خود اختصاص داد و بعد از اخوان المسلمین دومین حزب قدرتمند مصر به حساب مى آید. بعد از روى کار آمدن مرسى این دو حزب دچار اختلاف شدند و هر کدام دیگرى را به اتحاد با لیبرالها و سکولارها متهم مى کردند.

حزب النور نیز از احزابى بود که از برکنارى محمد مرسى حمایت کرد. بعد از آن السیسى وعده داد که این حزب مى تواند در صحنه سیاسى مصر باقى بماند. با توجه به راى بالایى که احزاب اسلام گرا در مصر دارند بعد از کنار زده شدن اخوان المسلمین، این حزب النور است که به عنوان حزب اسلام گرا قد علم خواهد کرد.

“جهاد الحداد ” سخنگوى اخوان المسلمین معتقد است که حزب النور ابزارى است برای زیبا جلوه دادن و صیقل دادن کودتاى نظامى.

روزنامه نیویورک تایمزماه گذشته در تفسیری به قلم “دیوید دى کرک پاتریک” سقوط اخوان المسلمین را سرآغازى برای ظهور “النور” قلمداد کرد.

این حزب بعد از برکنارى مرسى، اعلام کرد که اعتقادى به نقشه راهى که براى خروج از بحران سیاسى توسط رییس جمهور موقت و احزاب لیبرال طرح ریزى شده ندارد و همه پرسى تنها راه تعیین تکلیف ریاست جمهورى محمد مرسى است.

موضع این حزب در خصوص تحولات روزهاى اخیر نیز محکوم کردن ارتش است. این حزب نیز حمله ارتش به طرفداران مرسى را محکوم و آن را باعث پیچیده تر شدن اوضاع دانست.

یوسف قرضاوى، روحانی ذی نفوذ حامی اخوان المسلمین

“یوسف قرضاوی” روحانی ذی نفوذی است که به تنهایی در بحران مصر یک بازیگر محسوب می شود. وی حامی اخوان المسلمین و منتقد ارتش است.

شیخ یوسف القرضاوی مفتی مصری مقیم قطر چند هفته پیش از اوج گیرى خشونت ها در مصر در برنامه اى که از شبکه الجزیره پخش شد اعلام کرد، کسانى که کودتاى نظامى را اجرا کردهاند، در صورتی که از این اقدام خود عقب نشینی نکنند قتل آنها واجب است.

وی در واقع وى با این فتوا خواستار جهاد علیه “عبدالفتاح السیسى” وزیر دفاع و فرماندهان نظامی مصر که مرسى را برکنار کرده اند، شد.

تا زمانی که هیچ یک از بازیگران بحران سیاسی مصر قادر به غلبه بر سایر بازیگران نباشند، این بحران ادامه خواهد داشت. در صورت غلبه یکی از بازیگران بر سایر بازیگران و یا توافق جمعی و بده بستان سیاسی بین آنها، بحران می تواند خاتمه یابد .