نمایی از فاز سوم و چهارم میدان گازی پارس جنوبی
اخیرا خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران از قول یکی از مسئولان وزارت نفت خبر از شناسایی ذخایر عظیم هیدرات گازی در دریای عمان داده است. به گزارش ایرنا به نقل از شبکه اطلاع رسانی نفت و انرژی(شانا)، «ناصر کشاورز» مجری طرح اکتشاف منابع هیدرات گازی دریای عمان، از شناسایی ذخایر هیدرات گازی در این منطقه معادل ذخایر متعارف نفت و گاز کشور خبر داده و با اشاره به کاهش حجم ذخایر متعارف نفت و گاز در جهان تاکید کرده: اگر چه راهکارهایی برای جایگزینی منابع هیدروکربوری مانند توسعه انرژی های تجدیدپذیر از سوی بسیاری از کشورها پیش بینی شده است، اما به دو دلیل عمده نمی توان نیاز به ذخایر هیدروکربوری را انکار کرد. وی ضرورت تامین خوراک واحدهای پتروشیمی و سوخت خودروها از طریق منابع هیدروکربوری را دو دلیل عمده نیاز کشورها به منابع هیدروکربوری اعلام و تصریح کرد: با توجه به دلایل گفته شده و کاهش روز افزون منابع هیدروکربوری در جهان، به این فکر افتاده ایم تا طرحی را به منظور شناسایی منابع نامتعارف نفت و گاز برای تامین نیازهای آتی اجرا کنیم.
کشاورز با بیان این که طرح شناسایی هیدرات های گازی در دریای عمان با همکاری پژوهشگاه صنعت نفت و مدیریت اکتشاف شرکت ملی نفت ایران و تعدادی از شرکت های داخلی و خارجی از اردیبهشت سال گذشته آغاز شده است، گفت: هدف این طرح در فاز اول، شناسایی منابع جدید و بررسی میزان گستردگی و حجم ذخیره آنها با استفاده از روش های لرزه نگاری بوده است. وی با تاکید بر این که، به منظور شناسایی ذخایر نامتعارف هیدروکربوری در دریای عمان، طرحی جامع در پژوهشگاه صنعت نفت تهیه شده است که از آن می توان به عنوان یک نوآوری ملی یاد کرد.وی با بیان این که، فاصله فناوری به کار رفته در این طرح با فناوری های روزآمد دنیا چندان زیاد نیست، افزود: این طرح با هزینه ای بسیار کمتر از آنچه شریک خارجی به ما پیشنهاد داده بود، اجرا شد.
کشاورز با تاکید بر ضرورت استفاده از هیدرات های گازی در آینده گفت: هر متر مکعب از هیدرات گازی پس از استخراج معادل ۱۶۴ متر مکعب گاز ارزش حرارتی ایجاد می کند. وی با اشاره به محل تجمع هیدرات های گازی که در شبکه بلورهای یخی در اعماق آب قرار دارند، افزود: در طرح شناسایی این منابع از بستر دریا تا عمق ۶۰۰ متر را مورد مطالعه و اکتشاف قرار داده ایم.
به گفته وی، منابع هیدرات گازی تنها در کانادا تولید می شود، اما در کشورهای ژاپن، روسیه و آمریکا نیز مطالعاتی برای برداشت از این منابع در حال انجام است. کشاورز درباره اقتصادی یا غیر اقتصادی بودن برداشت از این منابع خاطر نشان کرد: شاید امروز تکنولوژی‌های بهره برداری از این منابع بسیار هزینه بر از تکنولوژی بهره‌برداری از منابع متعارف باشد، اما اقتصادی بودن برداشت از هیدرات‌های گازی زمانی محرز می‌شود که منابع متعارف رو به کاهش می‌گذارد. وی همچنین از احتمال وجود منابع متعارف هیدروکربوری در محل تجمع هیدرات های گازی خبر داد و تصریح کرد: اگر در بررسی‌های آتی احتمال وجود ذخایر متعارف برای ما ثابت شود، برای برداشت از این منابع برنامه ریزی خواهیم کرد.
کشاورز به همکاری دانشگاه صنعتی امیرکبیر و پارک فناوری دانشگاه تهران برای انجام لرزه نگاری‌های این طرح اشاره کرد و گفت: تاکنون برای شناسایی و اکتشاف هیدرات‌های گازی مطالعات زمین شناسی در نواحی ساحلی مجاور دریای عمان به همراه حفر یک حلقه چاه گمانه ۲۰۰ متری در خشکی مجاور دریای عمان انجام شده است. وی افزوده: بررسی و صحت سنجی ارتباط واحدهای زمین شناسی، بررسی ترمودینامیکی امکان تشکیل منابع هیدرات گازی در دریای عمان، پیش بینی نوع گاز موجود در شبکه هیدرات‌های گازی، مدل سازی مفهومی لرزه‌ای و در نهایت پردازش مجدد داده‌های لرزه‌ای از دیگر اقدامات انجام شده در این ارتباط است.
کشاورز ذخایر غیرمتعارف هیدروکربوری را شامل شیل‌های نفتی و گازی، منابع نفت فوق سنگین و هیدرات‌های گازی عنوان کرد و افزود: «ذخیره هیدروکربوری هیدرات‌های گازی معادل با ۳۰۰ برابر همه منابع متعارف از قبیل نفت، گاز و ذغال سنگ است.»
آنچه پس از خواندن این خبر به ذهن متبادر می شود اینکه هدف مقامات وزارت نفت از طرح اینکه «ذخایر عظیم هیدرات گازی در دریای عمان کشف و شناسایی شدند» چیست؟ آیا در شرایطی که تشدید تحریم های اقتصادی درآمد نفتی ایران رانسبت به قبل حدود ۵۰ درصد کاهش داده است، و بدلیل عدم سرمایه گذاری در منابع غنی نفت و گاز در سالهای اخیر، قدرت تولیدی ایران کاهش چشمگیریافته است خبر کشف این منبع عظیم هیدرات گازی می تواند کمکی به اقتصاد نفتی کشورکند؟ با توجه به این که استخراج گاز پروژه بسیار پرهزینه و گزافی است در شرایط کنونی منطقی و با صرفه است که ایران بر روی این منابع هیدرات گازی سرمایه گذاری کند؟ و اگر سرمایه گذاری نکند، آیا سرنوشت منابع گازی مشترک ایران و قطر در انتظار آن است؟
برای پاسخگویی به این سئوالات باید وضعیت کنونی «سرمایه گذاری در منابع نفت و گاز» و صنایع نفتی ایران را مورد بررسی و تحلیل قرار داد. طبق برآوردهای مجله نفت و گاز، تا ژانویه ۲۰۱۱، ذخایر قطعی نفت ایران در حدود ۱۳۷ میلیارد بشکه بوده که حدود ۱۰% کل ذخایر جهان است، و همچنین ایران دارای ۱۰۴۵ تریلیون فوت مکعب ذخایر گاز طبیعی میباشد که حدود ۱۶% از ذخایر کل جهان است. بنابر آمار سال ۲۰۰۷، ایران چهارمین صادرکننده عمده نفت در جهان بود. در این سال به طور متوسط ۲٫۴۵ میلیون بشکه نفت در روز از ایران صادر شده است. صادرات نفت ایران در طول سال ۲۰۱۲ در روندی تقریباً ثابت با کاهش روبرو شد به طوری که این صادرات در ماه سپتامبر این سال به ۸۶۰٬۰۰۰ بشکه در روز رسیده است. این کاهش متاثر از عوامل متعددی ازجمله کاهش ظرفیت تولید، نیز تحریم خرید نفت، ممانعت از بیمه نفت‌کش‌های ایرانی، تحریم بانکی که مانع پرداخت پول نفت خریداری شده از جانب مشتریان می‌شود و … است.
یادآور می شود تثبیت و افزایش ظرفیت تولید نفت و گاز در اقتصاد ایران و نقشی که این کشور در جغرافیای سیاسی و اقتصادی جهان و بازار نفت دارد ضرورت سرمایه‌گذاری در منابع نفت و گاز را اجتناب‌ناپذیر می‌کند. سر جمع میزان مصرف داخلی و صادرات نفت خام و حفظ سهمیه ایران در سازمان اوپک و بازار نفت در گذر زمان و بر پایه پیش‌بینی دوسند چشم‌انداز توسعه بیست ساله کشور و چشم انداز صنعت نفت و گاز ایران در افق۱۴۰۴، دستیابی به تولید متوسط ۵٫۶ میلیون بشکه نفت در روز طی سالهای ۱۳۸۴- ۱۴۰۴ را به منظور حفظ جایگاه ایران در این جغرافیا الزام کرده است و این به معنای سرمایه‌گذاری حداقل متوسط سالانه ۱۰ میلیارد دلار در صنعت نفت کشور است. طبق پیش بینى سند چشم انداز۲۰ساله کشور تولید گاز باید از ۵۰۰ میلیون مترمکعب در روز در سال ۸۸ تا سال ۱۴۰۳ به ۱۴۰۰ میلیون مترمکعب در روز برسد. براى تحقق این میزان تولید فقط براى توسعه صنعت گاز در بخش پایین دستى (پالایش ـ انتقال ـ ذخیره سازى ـ LNG و توزیع) حداقل ۱۸۳ میلیارد دلار سرمایه گذارى نیاز میباشد. البته این رقم به جز سرمایه گذارى در بخش بالادستى یعنى اکتشاف، تولید و تأمین گاز میباشد. این میزان سرمایه گذارى در قالب برنامه هاى چهارم، پنجم، ششم و هفتم به ترنیب ۲۲، ۴۴، ۵۹ و ۵۸ میلیارد دلار برآورد شده است.
برپایه آنچه آمد در سالهای اجرای برنامه چهارم(۱۳۸۴- ۱۳۸۸) سرجمع باید ۷۲ میلیارد دلار در منابع نفت و گاز ایران سرمایه گذاری می شد اما بر پایه گزارش های رسمی منتشره به میزان ۶۶ میلیارد دلار سرمایه گذاری شده است. در دوسال ۸۹ و ۹۰ هم می بایست نزدیک به ۴۰ میلیارد دلار در این منابع سرمایه گذاری می شد که برپایه ارقام اعلامی از سوی مقامات وزارت نفت بیش از این رقم و حدود ۵۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری شده است. با توجه به اینکه درآمد ایران از صادرات نفت و گاز در هفت سال گذشته(۱۳۸۴- ۱۳۹۰) برپایه گزارشات رسمی ۵۵۷ میلیارد دلار بوده است، و جمع سرمایه گذاری انجام شده درمنابع نفت و گاز معادل ۱۱۶ میلیارد دلار، این به معنای آن است که ایران از فروش هر یک دلار باید حداقل ۲۱ سنت آنرا صرف سرمایه گذاری کند، واز آنجا که برغم این سرمایه گذاری های انجام شده ظرفیت تولید نفت ایران کاهش پیداکرده و به لحاظ ظرفیت تولید و برداشت گازازمنابع گازی مشترک ایران با قطر هنوز فاصله معنارداری با این کشور دارد، ایران ناچار از تامین سرمایه گذاری خارجی است که هم اکنون بدلیل اعمال تحریم اقتصادی از آن محروم شده است، و البته امتیاز سرمایه گذارى خارجى توسط شرکتهاى خارجى تنها تامین سرمایه نیست بلکه انتقال تکنولوژى و تجربه مدیریتى و کارآیى و توانمندسازى صنعت داخلى را نیز به همراه دارد، کما اینکه شرکت توتال و دیگر شرکتهای خارجی چنین نقشى را دراجرای فازهاى اول تا دهم پارس جنوبی(عسلویه) ایفا کردند.
حال در پاسخ به سئوالاتی که قبلا مطرح شد می توان اظهار داشت با توجه به وضعیت کنونی صنعت نفت و گاز ایران بنظر می رسد روند سرمایه گذاری انجام شده سالهای اخیر در منابع نفت و گاز حتی برای تثبیت ظرفیت تولیدی پیش بینی شده در قوانین برنامه توسعه چهارم و پنجم و سند چشم انداز کفایت نکرده است بنابراین اینکه ایران بخواهد بر روی کشف و استخراج منابع جدید هیدرات گازی دریای عمان سرمایه گذاری کند، بعید می نماید و باید این خبر و مصاحبه ایرنا را نوعی عملیات روانی و تبلیغی در فضای تحریم اقتصادی به ویژه در مورد صنعت نفت و گاز ایران بشمار آورد، و اینکه به این زودی ها ایران قادر به بهره برداری از چنین منابعی نخواهد بود.
