عنوان: اقتصاد ایران زمین
نویسنده: ابراهیم رزاقی
ناشر: نشر نی
سال نشر: ۱۳۹۲
توسعه نیافتگی ایران و وابستگی اقتصاد ایران به لحاظ فنی و فناوری، علمی، صنعتی و … به خارج با وجود هزینه کردن هزار میلیارد دلار از درآمد حاصل از صادرات نفت خام، بیانگر مشکلاتی است که شاید مهمترین آن مخدوش شدن هویت ملی و فرهنگی ایران باشد.
اقتصاد ایران زمین با دشواری های انکار ناپذیری رو به رو است. این نکته ای است که کمتر کسی در صحت آن تردیدی دارد. در مواجه با این دشواری ها به پرسش «چه باید کرد؟» به گونه های مختلفی پاسخ داده اند. کتاب «اقتصاد ایران زمین» نوشته ابراهیم رزاقی استاد بازنشسته دانشگاه تهران یکی از این پاسخ ها است.
این کتاب تجربه دردناک اداره اقتصاد این کشور را در ۲۴ سال گذشته باز می کاود و بر این باوری استییکه عملا در این سال ها اقتصاد ایران در اقتصاد سرمایه داری جهانی ادغام شده است و همین ویژگی آمریکا را به تحریم اقتصاد ایران تشویق کرده است. اقتصاد این کشور تنها با الگوی توسعه اقتصادی قانون اساسی با هدف تامین استقلال اقتصادی و عدالت اجتماعی و با از خودگذشتگی همگانی می تواند سامان یابد.
ویرایش تازه این کتاب که پیش از این با عنوان «اقتصاد ایران» بارها منتشر شده بود را نشر نی بر عهده گرفت. بخش نخست کتاب با عنوان کلیات با بررسی کوتاهی از اقتصاد ایران از گذشته تا کنون آغاز می شود. سپس به اوضاع طبیعی و جغرافیایی ایران زمین و تاثیر آن بر تحولات اقتصادی اشاره می شود.
فصل سوم این بخش تحولات جمعیتی و ترکیب و رشد آن را باز می کاورد و به تاثیر جمعیت بر پدیده های اقتصادی چون بیکاری و نیروی اشتغال اشاره می کند.
بخش دوم کتاب دولت و اقتصاد نام دارد. در این بخش جنبه های مالی و پولی اقتصاد ایران بررسی می شوند. چهار فصل این بخش یعنی بودجه، برنامه های عمرانی حساب های مالی و نابرابری های و نظام پولی و بانکی به دلیل پیشینه تاریخی دخالت دولت ایران در اقتصاد، تنها فعالیت اقتصادی دولت و به ویژه پس از انقلاب نیست. دولت در فعالیت های تولیدی و توزیعی به ویژه در تولید و صدور نفت دخالت دارد که درآمد ارزی آن محرک اصلی اقتصاد ایران به شمار می آید.
بخش های تولیدی موضوع بخش سوم کتاب است. نخستین بخش تولیدی کشور کشاورزی است. در این فصل ابتدا تاریخچه کشاورزی ایران از باستان تا اکنون معرفی می شود. سپس به وضعیت کنونی کشاورزی ایران اشاره دارد. بررسی وضعیت دامپروری نیز یکی از موضوعاتی است که در این بخش صورت می گیرد. صنایع و معادن دیگر بخش تولیدی است که فصل دیگری از کتاب را به خود اختصاص داده است.
در این فصل ابتدا چیستی و پیشینه صنعت ایران از دیرباز تا امروز معرفی می شود. در ادامه صنایع بزرگ و صنایع کوچک بررسی می شود. صنایع سنگین مثل ذوب آهن و مس و آلومینیوم از دیگر بخش های صنایع هستند که در این فصل درباره آن ها بحث می شود.
فصل مهم دیگر کتاب در بخش تولیدی صنعت نفت و گاز است. در این فصل مسایل مربوط به نفت ایران از حیث اقتصادی از جنبه های مختلف مورد بحث واقع می شود. بخش چهارم کتاب به زیربنای اقتصادی-اجتماعی و خدمات اختصاص دارد. در این بخش خدمات بازرگانی داخلی و خارجی معرفی می شود. بخش پنجم کتاب امپریالیسم و وابستگی نام دارد.
در این بخش نویسنده تاثیر امپریالیسم بر اقتصاد ایران را نشان می دهد. به باور او دست کم در ایران نیروهای استعمار هیچ گاه چیرگی کامل پیدا نکردند و ایران مستعمره نشد، نقش ویرانگر نیروهای داخلی در سلطه نیمه استعماری نیروهای خارجی، مهم و در مقاطعی تعیین کننده بوده است.
کتاب “اقتصاد ایران زمین” اثری مفصل در بررسی اقتصاد ایران از جنبه های گوناگون است و می تواند به عنوان دایره المعارفی برای بررسی بخش های مختلف اقتصاد ایران مورد استفاده قرار گیرد.
