هفتاد سال پیش، “زینت جهانشاه” که تازه از پاریس به ایران برگشته بود و دستاورد زندگی اش در شهر مد یعنی پاریس، آشنایی با دنیای مد و خیاطی زیر نظر استادان معروف آن زمان بود، باعث شد تا مد و مدلینگ برای نخستین بار به ایران بیاید.

او توانست در سال های دهه ۲۰ شمسی در جمعی زنانه نخستین شو لباس خود را به وسیله مدل های آماتور اجرا کند. دخترهای ۱۸ تا ۲۵ ساله ای که به سختی توانستند به عنوان یک مدل طرز راه رفتن، ایستادن و نمایش لباس را یاد بگیرند، اما با گذشت هفت دهه از آن زمان، این روزها تب مدل شدن در ایران بالا گرفته است. از یک سو دختران و پسران مدل در ژورنال های رنگارنگ موسسه ها، تولیدی ها، مزون های خیاطی، برندهای داخلی و خارجی و حتی شوهای زنده در باغ ها و خانه های بزرگ به طور گسترده و فعال دیده می شوند و از سوی دیگر دولت هم این روزها واژه “مدلینگ اسلامی” یا “مرکز تخصصی ژورنال” را سر زبان ها انداخته است.

فعالیت یک مدل در ایران به سه دسته تقسیم مى شود. دسته نخست فتو مدل است که از وی در کارهاى چاپى، کاتالوگ، ژورنال و بیلبورد استفاده مى شود. دسته دوم تیزرهاى تلویزیونى و ماهواره اى است که مدل ها مى توانند در عرصه تبلیغات تلویزیونى ایفاى نقش کنند. دسته سوم شو زنده لباس است که نسبت به کارهاى دیگر کمرنگ تر است، اما به طور غیررسمی در برخی خانه ها و باغ ها انجام می شود.

این روزها در بسیاری از مغازه های لباس فروشی ایران، یک ژورنال از کارهای شرکت های تولیدی یا برخی مزون ها در اختیار مراجعه کنندگان گذاشته می شود که مدل ها چه با حجاب رسمی چه بدون حجاب اسلامی، لباس های یک تولیدی یا یک مزون خاص را تبلیغ می کنند. این کار بازار داغی را در بین مدل ها ایجاد کرده است. مدل هایی که به دنبال معروف شدن هستند، اما اکثر آنها نه آموزش دیده اند و نه شرایط استاندارد یک مدل را دارا هستند، به روی جلد ژورنال هایی می آیند که به طور گسترده توزیع می شوند. مدل هایی که در قبال سه تا چهار ساعت عکاسی حاضر هستند بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ هزار تومان بگیرند.

از سوی دیگر مدل های دیگری هم هستند که با پرداخت ۵۰ هزار تومان به عکاس در آتلیه های عکاسی، برندی را زیر عکس خود حک می کنند تا در فیس بوک بازاریابی کنند.

در این آشفته بازار، بازار جدی تری هم شکل گرفته است. مدل هایی که آموزش دیده اند و کارشان هم خوب است و شاید برای هر “شات عکس” تا هشت میلیون تومان هم بگیرند. آنها کسانی هستند که تعدادشان اندک است. در ایران ساکن هستند و برای برندهای خارجی هم تبلیغ می کنند. در بین مدل های مرد، کار کمی ساده تر است، چرا که برای آنها حتی اگر با اسم خودشان معروف شوند مشکلی ایجاد نمی شود یا مشکلات اندک است.

اما، درباره یک مدل زن، بهتر است هویت آنها معرفی نشود. آنها را ترک یا عرب جا بزنند تا عکس هایشان به آن سوی مرزها رود و با قیمت های بالا فروخته شود، چرا که اگر یک مدل زن بخواهد در ایران به طور رسمی فعالیت کند باید پوشش اسلامی داشته باشد، اما اگر بخواهد عکسش در برندهای خارجی دیده شود، یا باید مهاجرت کند یا هویت خود را پنهان کند.

در این بازار غیر رسمی، اما پررونق و داغ مدلینگ در ایران که نرخ آن از کار مجانی تا ۵۰ میلیون تومان به بالا است، دولت می خواهد با طرح “مدلینگ اسلامی” ورود پیدا کند.

آنها می خواهند برای مدل هایی که بر اساس ضوابط مشخص این نهاد تعیین شده است، کارت صلاحیت نیز صادر کنند. حمید قبادی دبیر کارگروه ساماندهی مد و لباس وزارت ارشاد در اسفند ۹۲ به خبرگزاری هنرآنلاین گفت: «به بخش مدلینگ به عنوان یک وظیفه قانونی خواهیم پرداخت و به زودی موسسه‌ای برای این امر گشایش خواهد یافت تا آموزش‌های لازمه را بر اساس چارچوب‌های داخلی و برخی از استاندارهای بین المللی انجام دهد.»

وی درباره اعلام رنگ سال گفت: «به دنبال ایجاد چارچوب و اجبار نیستیم. در این راستا ۳۰ موسسه مد و لباس تک منظور از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مجوز گرفته ‌اند تا بتوانند فعالیت مستقلی در حوزه مد داشته باشند، البته پیش بینی ما این است که ۲۰۰ موسسه داشته باشیم تا از دل آنها مد و رنگ سال ظهور کند.»

مدلینگ اسلامی و ابداع های یک موسسه ایرانی

“مد اسلامی” یا “مدلینگ اسلامی” به چه معنا است؟ و دولت چگونه می خواهد به عرصه ای که در دنیا در دستان بخش خصوصی است، ورود پیدا کند.

شریف رضوی، مدیر جوان موسسه ای است که می خواهند در این عرصه با کمک دولت فعال شوند. او مدیر موسسه “بهپوشی” است. بهپوشی واژه ای است که این موسسه از آن به جای مد استفاده می کند. به مدل ها و کار مدلینگ نیز “بهپوش” می گویند.

وی در گفت و گو با شرق پارسی، موسسه خود را نخستین موسسه رسمی در تاریخ ۳۵ ساله جمهوری اسلامی در حوزه مدلینگ اسلامی معرفی می کند و تعریف او از مد اسلامی عبارت است از سبک یا سبک‌های خاصی از پوشش و آرایش و رفتار و زندگی که با اسلام یعنی اعتقادات، شریعت و اخلاق اسلامی ناسازگار نباشد.

او می گوید که تحت حمایت های دولتی هستند، اما از او می پرسم که مگر نباید بخش خصوصی در این عرصه فعال باشد، که پاسخ می دهد: «این فعالیت ها در اختیار بخش خصوصی است، اما به خاطر شرایط خاصی که در ایران به دلیل مخالفت ها و البته سوتفاهم ها و ناآگاهی ها نسبت به ماهیت این کار وجود دارد، دولت هم حمایت می کند تا بخش خصوصی تنها نباشد. به همین دلیل مرجع قانونی که اجازه چنین کاری را می دهد باید فعلا وزارت ارشاد باشد.»

رضوی از طرحی سخن می گوید که قرار است طبق آن “مدلینگ اسلامی” را در ایران پیاده کنند و قولی که برای افتتاح نخستین مرکز مدلینگ ایران توسط وزارت ارشاد داده شده است، توسط این موسسه اجرا می شود: «در واقع در بخش مدلینگ خانم ها یک مجموع آموزش را ابداع کردیم که می تواند نه تنها در ایران بلکه در بقیه کشورهای اسلامی هم ارائه شود. ارائه این طرح به گونه ای بوده که توانسته است دولت جمهوری اسلامی را قانع کند تا در زمینه مدلینگ که در این ۳۵ سال تابو بوده است، ورود پیدا کند.»

مدیر موسسه بهپوشی همچنین به دوره های آموزشی مدلینگ در موسسه خود اشاره می کند که مدل های خانم را طبق روش خود آموزش می دهند.

او هدف از این کار را اینگونه توصیف می کند: «هدف این است که در چارچوب اسلامی ارائه محتوا در زمینه مد انجام دهیم و این محتوا هم در زمینه اجرای زنده است و هم در زمینه عکس و فیلم.»

اشاره رضوی به فتومدل، همان چیزی است که وزارت ارشاد از آن به عنوان “مرکز تخصصی ژورنال” یاد می کند و طبق آمار وزارت ارشاد تنها ۱۲ ژورنال توسط این مرکز برای تولیدکنندگان پوشاک منتشر شده است و مابقی ژورنال های موجود در بازار، غیر قانونی و غیررسمی است. این مدیر فعال در عرصه مد در این زمینه می گوید: «در مرکز ژورنال هم در واقع تصاویر مدل هایی استفاده می شود که شرایط لازم را دارند و آموزش های لازم را هم دیده اند تا در همان چارچوب فعالیت کنند.»

مدیر موسسه مدلینگ اسلامی: شو زنده لباس آقایان و خانم ها را برگزار کردیم

شو زنده یا catwalk موضوع دیگری است که در ایران به دلیل مخالف های خاص، هیچ گاه به طور رسمی برای عموم (زن و مرد) اجرا نشده است. استانداردهای بین المللی برای ویژگی های مدل های مرد در اجرای زنده حداقل قد ۱۸۵سانتیمتر و وزن ۷۵ کیلوگرم و همچنین برای خانم ها حداقل قد ۱۷۵سانتیمتر و وزن ۶۰-۶۵ کیلوگرم است و سایزهم ۳۶ نهایتا ۴۰ است. اجرای متوالی شوهای زنده با مجوز قانونی هنوز بیشتر به خواب و خیال می ماند تا حقیقتی که بشود در مورد استاندارد بودن یا نبودن آن اظهار نظر کرد.

اما رضوی می گوید: «به تازگی شو زنده لباس در بخش آقایان را برای نخستین بار در تاریخ جمهوری اسلامی به طور عمومی برگزار کردیم. این شوی زنده با روشی جدید که در هیچ جای دنیا عرضه نشده، ارائه شد.»

روشی که رضوی به تک بودن آن در طی این گفت و گو بارها اشاره کرد، در واقع استخراج شده از احادیث و روایات اسلامی درباره زنان و نحوه راه رفتن آنها بدون حرکات بدنی خاص است. راه رفتن مدل ها روی سن بدون صدای کفش است یا بدون حرکات خاص بدن و با نگاهی مستقیم و پرهیز از نگاه در چشم مخاطبانی که به سالن آمده اند.

رضوی می گوید موسسه وی از چند کشور اسلامی پیشنهاد داشته است تا این روش ابداعی را به طور رایگان به آنها آموزش دهد. او تاکید دارد که این روش توسط تعدادی از استادان دانشگاه تدوین شده است.

از او می پرسم که در کشورهایی مانند ترکیه و مالزی، مدلینگ اسلامی و شو زنده هر ساله اجرا می شود. آیا کارهای آنها را قبول دارید؟ که می گوید: «بخشی از کاری که در این کشورها انجام می شود ایرادهایی به آنها وارد است که ما سعی کردیم آن ایرادهای کوچک را رفع کنیم و امکان ارائه آن در کشورهای اسلامی و حتی غیر اسلامی را فراهم کنیم.»

او در عین حال به گونه ای سخن می گوید که گویی نمی خواهد مدلینگی را که در غرب و اروپا ارائه می شود ، زیر سوال برد: «روش مدلینگ غربی مطابق فرهنگ آنها است، اما روش ما بومی شده برای استفاده کشورهای مسلمان است.»

«از مراجع قم استفتا گرفته ایم»

وی به هفته بین المللی مد که قرار است آبان سال ۹۳ خورشیدی در تهران برگزار شود اشاره می کند و وقتی می پرسم که مشکل فعلی مدلینگ ایران چیست؟ می گوید: «مهمترین مشکلی که در این زمینه وجود دارد، فقدان اعتماد عمومی در این زمینه است. چون تصوری که از مدلینگ در ذهن بسیاری حک شده، آن را مطابق نسخه غربی آن می داند، اما ما دنبال آن هستیم که این تصور را تغییر دهیم و مدلینگ را به عنوان یک وظیفه اجتماعی در نظر گرفتیم. چون مدل، معادلش در فارسی نیست، ما کلمه بهپوش را پیشنهاد دادیم. کسانی که به عنوان بهپوش فعالیت می کنند ارائه دهنده یک فرهنگ هستند.»

او به تفاوت های مدلینگ و بهپوشی از نظر موسسه اش اشاره می کند و می گوید: «یک مدل مجموعه آموزش هایی که می بیند، ارائه از نظر شخصیت نیز است، یعنی تنها به زیبایی چهره و اندام توجه نمی شود. این بخش، بهپوشی را با مدلینگ متفاوت می کند. در مدلینگ بخشی برای الگو شدن و یا اخلاق گرایی وجود ندارد، اما بهپوشی به این بخش توجه کرده است. مدلینگ ماهیت تجاری دارد، اما ما در بهپوشی این را دنبال می کنیم که نگرش به نوع پوشش در جامعه را تغییر دهیم.»

اعضای این موسسه که می خواهد، فعالیت مدلینگ اسلامی را در دستان خود بگیرد حتی به قم رفته اند و از مراجع تقلید استفتا گرفته اند و آنها گفته اند اگر این موضوع باعث ترویج فرهنگ پوشش اسلامی می شود مشکلی ندارد.

یک مدل: مدلینگ اسلامی تنها برای نیاز های یک بخش جامعه است

نگار دختر ۲۴ ساله با قد یک متر و ۷۰ سانتی متر است که به عنوان مدل در کارهایی که غیررسمی خوانده می شود، فعالیت بسیاری داشته است و حتی در شوهای زنده در برخی باغ های اطراف تهران نیز به عنوان مدل حضور داشته است. اجراهایی که برای آنها بین ۵۰۰ هزار تومان تا یک و نیم میلیون تومان دستمزد گرفته است.

از او می پرسم، مدلینگ اسلامی یا مانکن های اسلامی را چطور ارزیابی می کند؟ اوکه زیاد خوشبینانه نمی تواند ماجرا را ببیند می گوید: «در سال های اخیر این گونه صحبت ها زیاد شده است، اما به نظرم هم می تواند موفق باشد هم در کل ماجرا هم تغییری ایجاد نکند یعنی به نظر می رسد این موضوع می تواند تنها جوابگوی نیاز یک بخشی از جامعه باشد.»

از نگار می خواهم تا شفاف تر توضیح دهد: «منظورم این است که قطعا کل جامعه هم خط قرمزهای بسیار زیاد آنها را نمی پسندد. جامعه از افراد بسیار زیاد و متنوعی شکل گرفته است. برخی بسیار مذهبی هستند، برخی شاید برایشان مسائل مذهبی مهم نباشد و اینکه نخواهند پوشش آنها کاملا در چارچوب موازین اسلامی که یک گروه خاص تعیین می کنند قرار گیرد. برای همین می گویم که این موضوع نیازهای یک بخش جامعه را تامین می کند و همچنان کارهایی که ما اسمش را زیرزمینی می گذاریم باقی می ماند.»

به او می گویم که تو به عنوان یک مدل چی؟ آیا حاضری با این نوع موسسه ها فعالیت کنی و در چارچوب کار آنها قرار بگیری؟ که با کمی مکث می گوید: «من آرزوهای بزرگتر برای برندهای بین المللی دارم. می خواهم یک مدل بین المللی برای برندهای معروف دنیا باشم، اما به نظر نمی رسد این روش جواب آرزوهای من را بدهد.»

از او می پرسم، شاید بین المللی را در کشورهای اسلامی تعریف کنی، بتوانی به این هدف برسی که می گوید: «شاید اگر این طرح موفق شود تنها بتواند یک سکوی پرش باشد، اما زیاد هم خوشبین نیستم به خارج از مرزهای ایران حتی در کشورهایی مانند ترکیه که مدلینگ اسلامی دارند برسد. اگر رسید یعنی کار بزرگی کرده اند.»

یک موسسه خصوصی در کشور اندونزی که سال گذشته (۲۰۱۳) شو لباس اسلامی خود را اجرا کرد، اعلام کرده است که در سال ۲۰۲۰ در پاریس شو لباس اسلامی برگزار می کند.

در ترکیه و مالزی هم مدلینگ اسلامی به طور حرفه ای فعالیت خود را ادامه می دهد، اما حال باید منتظر ماند و دید که آیا ایران هم به طور رسمی در مدلینگ اسلامی جایگاهی پیدا می کند یا مخالفت ها و یا نپذیرفتن جامعه، کار آنها را دچار مشکل می کند.