عکس دسته جمعی از سران کشورهای شرکت کننده در اجلاس عربی – آمریکای لاتین در ریاض – عکس از بشیر صالح

اگر کشورهای عربی به دنبال قدرت های رو به رشد جستجو می کردند، که با آن ها در مسائل اصلی توافق نظر داشته باشند، در اجلاسی که روز گذشته به پایان رسید قدرتی فعال تر از کشورهای لاتین پیدا نمی کردند؛ از اولین قضیه عربی، یعنی قضیه فلسطین گرفته، تا محکومیت دخالت ایران در امور داخلی کشورهای منطقه، و تأکید بر موضع گیری در قبال مشروعیت یمن و قطعنامه «۲۲۱۶» شورای امنیت، و در نهایت دستیابی به راه حل سیاسی برای بحران سوریه. علاوه بر این ها، درک مشترک برای ایجاد استراتژی های بلند مدت برای ثبات بازارهای جهانی و قیمت های نفت، که تشکیل دهنده حمایت جامع در موضع عربی برای وحدت دیدگاه ها در مسائل مهم سیاسی است که منطقه از آن ها رنج می برد.

پنهان نیست که مرحله دنباله روی از کشورهای جهان در این قطب یا آن قطب، از بین رفته است، و کشورهای اصلی در جهان، به مرحله جدیدی از روابط بین الملل  بر اساس ایجاد اتحاد بیشتر تبدیل شده اند، در حالی که همچنان به اتحادهای سنتی ادامه می دهند که قطعاً دیگر به تنهایی سرنوشت مسائل منطقه را کنترل نمی کنند. بنابراین،  همگرایی منافع کشورهای کلیدی مانند عربستان سعودی و مصر از یک سو، با برزیل، آرژانتین و ونزوئلا از سوی دیگر، یک جهش در تقویت این اتحادها است که به شکل مثبتی بر منافع همان کشورها منعکس می شود  و آن ها را با طرف های مهم بین المللی، هر چند هم تأثیر و قدرت آن ها زیاد باشد، مرتبط نمی کند. این همان چیزی است که پادشاه عربستان سعودی در سخنان افتتاحیه اجلاس گفت: «ما از توافق نظر و نزدیکی دیدگاه هایمان در خصوص بسیاری از قضایا و مسائل بین المللی احساس رضایت می کنیم، و از مواضع مثبت کشورهای دوست آمریکای جنوبی ، که مسائل عربی، به ویژه مسئله فلسطین را تأیید می کنند، قدردانی می کنیم». و می افزاید: « ما مشتاقانه منتظر هماهنگی مواضع نسبت به مسائل مطرح در عرصه بین المللی، و مبارزه با تروریسم و افراط گرایی، و نشر فرهنگ صلح و گفت و گو هستیم».

می توان گفت که عنوان اصلی اجلاس ریاض، در تقویت حجم همکاری عربی لاتینی و گسترش آن برای خدمت به منافع دو طرف شکل گرفت، و این در بیانیه ریاض که به اتفاق آرا بدون هیچ گونه ملاحظاتی به تصویب رسید، مشهود بود؛  چنین امری، در اجلاسی که  در برگیرنده ۳۴ کشور مختلف با چشم اندازها و دیدگاه ها و فرهنگ های مختلف است، امری نادر است. این امر نشانه ای مثبت از اجلاس، در چهارمین دوره خود، است که از معضل سنتی همکاری بین دو منطقه، که در حدود ۶ هزار کیلومتر مربع از یکدیگر فاصله دارند، فراتر رفته است. و همچنین نقطه اوج ۱۰ سال ایجاد روابط حسنه بین دو طرف است که ممکن است به نفوذ بیشتری در سطح بین المللی بینجامد. به خصوص که کشورهای عربی و کشورهای لاتین تا حد زیادی در مورد پرونده های بخصوصی مانند پرونده اصلاح شورای امنیت سازمان ملل اتفاق نظر دارند، و معتقدند که گام برداشتن در اصلاح سازمان ملل ضرورت دارد، چرا که این سازمان به جای این که کلیدی برای راه حل باشد، به جزئی از مسائل پیچیده بین المللی تبدیل شده است.

هنگامی که اولین دوره اجلاس عربی لاتینی در ماه می (اردیبهشت ماه) ۲۰۰۹ در پایتخت برزیل آغاز به کار کرد، ایالات متحده از ترس این که حمایت سیاسی قدرتمندی به کشورهای عربی ارائه دهد، به آن فشا ر وارد آورد، تا جایی که سخنگوی سابق وزارت خارجه آمریکا تأکید کرد که طرح بیانیه اجلاس، که شدیداً از اسرائیل انتقاد می کند و به شکل قوی از فلسطین حمایت می کند، هرگز نور را نخواهد دید. با این حال، اعلامیه ریاض که روز گذشته صادر شد، بر ضرورت تحقق صلح عادلانه و جامع در قضیه فلسطین مطابق با قطعنامه های مشروعیت بین المللی و  ابتکار صلح عربی برای ایجاد دولت فلسطین به پایتختی قدس شرقی، بر اساس مرزهای  ۱۹۶۷، تأکید کرد. این امر ثابت می کند که روابط سیاسی بین المللی توسعه یافته اند و باعث کاهش اثرات قدرت های بزرگ شده اند.

در زمانی که نمی توان گفت که همکاری عربی لاتینی عنصری حیاتی در تغییر ماهیت ساختار بین المللی خواهد بود،  نمی توان انکار کرد که یک تغییر قابل توجه در این ساختار وجود دارد،  زیرا حالت چند قطبی پس از پایان جنگ دوم جهانی، به حالت دو قطبی در آمد، سپس بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوری به «جنگ سرد» تبدیل شد. پس از آن یک مرحله جدید در قالب نظام بین المللی آغاز شد، که به نام « نظام بین المللی تک قطبی» شناخته شد، و باعث شد ایالات متحده بر مفاصل نظام بین المللی مسلط شود.

در حال حاضر می توان گفت که واشنگتن هنوز هم قطب قوی نظامی است، و نمی توان قدرت نظامی آن را با چین و روسیه مقایسه کرد. اما از نظر سیاسی و اقتصادی اینچنین نیست. تشکیل سازمان هایی مانند اتحادیه اروپا و کشورهایی مانند چین از لحاظ اقتصادی و روسیه از نظر سیاسی، برای کاهش قدرت های بزرگ و فشار برای تحقق دستاوردهای بزرگی است که به قضایای آن ها خدمت کند به جای این که از دور نظاره گر صحنه باشد، به همین دلیل اجازه شکل گیری نهادهای دیگری داده شد.

ریاض، به عنوان پایتختی دارای نفوذ منطقه ای، نه تنها در ساخت تحرکات سیاسی و دیپلماتیک خود موفق شده است، بلکه موفق شد که مسائل منطقه ای و منافع خود را در شرق و غرب به دوش بگیرد.

معادله جدید در روابط بین المللی، چه عربستان سعودی و چه برزیل تغییر نکرده است: درب های بسته را با اتحادهای جدید و با کیفیت باز کن، و اتحادهای سنتی و تقویت آن ها را حفظ کن.