فیسبوک
در حالی که این روزها موضوع فیلتر سایت ها و حتی اپلیکیشن های گوشی های موبایل در ایران بیش از گذشته به گوش می رسد، از سوی دیگر نوجوانان و جوانان ایرانی با دور زدن فیلترینگ حضور پررنگ تری در شبکه های اجتماعی مانند فیسبوک دارند. همچنین برخی از اعضای کابینه «حسن روحانی» با وجود تهدیدهای مجلس مبنی بر برخورد با آنها، به حضور خود در این شبکه ها ادامه می دهند.
با کمی گشت و گذار در فیسبوک، تعداد زیادی صفحه (پیج) فیسبوکی و گروه های فیسبوکی متعلق به نوجوانان و جوانان متولد دهه هفتاد و حتی دهه هشتاد خورشیدی (که در نهایت دوازده سال بیشتر ندارند)، یافت می شود.
نوجوانانی که با دوری از فضای سیاسی کشور در فیسبوک به دنبال به اشتراک گذاشتن علاقه های شخصی خود و گذراندن وقت با دوستان جدید هستند.
«مهدی خوشدل»، ۱۸ سال سن دارد و در ساوه زندگی می کند. او یکی از متولدین دهه هفتاد است که مدیریت یک گروه فیسبوکی با این عنوان را همراه چند نفر دیگر عهده دار است. گروهی که کمی بیشتر از سه هزار عضو دارد.
خبرنگار شرق پارسی از او می پرسد با توجه به اینکه فیسبوک فیلتر است ، برایت سخت نیست که وارد آن شوی؟ و در جواب می گوید: «امروز هر چیزی را ممنوع کنند، همه یک راهی برایش پیدا می کنند. الان یکسری فیلترشکن پرسرعت وجود دارد که به راحتی می توان با آنها به فیسبوک دسترسی پیدا کرد. من الان بدون مشکل به فیسبوک دسترسی دارم.»
دوستان و اطرافیان مهدی که هم سن و سال او هستند نیز از فیسبوک استفاده می کنند و به گفته خودش بعضی از آنها خیلی هم فعال هستند.
اما این روزها برخی تحقیقات نشان می دهد که استفاده از فیسبوک در بین نوجوانان جهان کاهش پیدا کرده است. بر اساس یافته‌های این پژوهش، فیسبوک دست کم در میان نوجوانان بریتانیایی «هم مُرده و هم دفن شده است» . این پژوهش می گوید که مهم‌ترین دلیل ترک فیسبوک توسط نوجوانان نه دغدغه‌های رایج پیرامون نقض حریم خصوصی یا جمع‌آوری داده‌های شخصی کاربران، که پلت‌فرم‌های جایگزین موجود است که روی گوشی‌های هوشمند کاربری ساده‌تری دارند و بسیار سریع‌تر عمل می‌کنند. کاربران ۱۶ تا ۱۸ساله حالا ترجیح می‌دهند در پلت‌فرم‌های آنلاین دیگری نظیر توییتر، اینستاگرم، واتس‌اپ و اسنپ‌چت فعالیت کنند، اما از سوی دیگر روزنامه انگلیسی گاردین چند ماه پیش اعلام کرده بود گرچه میزان کاربران فیسبوک در آمریکا و انگلیس کاهش پیدا کرده است اما در کشورهای در حال توسعه این آمار هنوز سیر صعودی دارد.
این سوال را با «مهدی» در میان می گذارم که آیا در بین اطرافیان خود، افرادی بوده اند که فیسبوک را ترک کرده باشند و به شبکه های اجتماعی دیگر یا حتی اپلیکیشن های گوشی های موبایل رفته باشند؟ که می گوید: « از وقتی وی چت معروف شد، برخی از دوستانم کمتر از فیسبوک استفاده می کردند و به وی چت رفتند، اما وقتی وی چت فیلتر شد باز به فیسبوک برگشتند و الان به نظرم فیسبوک از قبل دارد شلوغ تر هم می شود، چراکه فیسبوک از همه این اپلیکیشن ها و شبکه های اجتماعی دیگر کامل تر است.»
او درباره خودش و تعداد شبکه های اجتماعی که عضوش است می گوید: «به نظر من، یک شبکه کافی است. من خودم فقط از فیسبوک استفاده می کنم چون افرادی که مثلا در وی چت هستند در فیسبوک هم هستند و به نظرم بقیه شبکه ها برای من اضافی است.»
به نظر می رسد در بین نوجوانان و جوانان ایرانی هنوز فیسبوک محبوبیت خود را دارد و حتی فرزندان نوجوان برخی شخصیت های سیاسی از این شبکه اجتماعی استفاده می کنند. به طور مثال «سید احمد خمینی» ، فرزند «سید حسن خمینی» نوه آیت الله خمینی، از جمله نوجوانان دبیرستانی است که در فیسبوک فعال است و این روزها عکس های خانوادگی خود با خواهران و برادرش را به اشتراک می گذارد.
همچنین صفحات فیسبوکی مخصوص متولدین دهه هشتاد خورشیدی نیز در فضای فیسبوک به تازگی شکل گرفته اند و میزان لایک های آن رو به افزایش است.
فیلتر های جدید در راه است
از سوی دیگر حضور فعال برخی از مسئولان دولتی در فیسبوک، این روزها با حاشیه های فراوانی روبرو شده است تا جایی که «نصرالله پژمان فر» رییس کمیته رسانه مجلس شورای اسلامی، مسئولین دولتی را تهدید کرد که اگر از فیسبوک و سایر شبکه های اجتماعی خارج نشوند، مجلس نسبت به این ساختار شکنی برخورد می کند و وظیفه قانونی خود را پیش می برد.
این موضوع در حالی به خبرنگار «شرق پارسی» اعلام شد که این روزها شبکه های اجتماعی دیگر مخصوصا شبکه های اجتماعی که از طریق گوشی های هوشمند موبایل قابل دسترسی هستند، نیز در معرض فیلترینگ جدی قرار گرفته اند. به طوری که چند هفته پیش «وی چت» که بر روی گوشی های موبایل محیطی شبیه فیسبوک فراهم آورده بود ، فیلتر شد و «اینستاگرام» که محیط اشتراک گذاری عکس است و نیز «وایبر» ، «وات آپ»، «تانگو» و … نیز در تهدید برای فیلتر شدن به سر می برند.
صریح ترین اظهار نظر از سوی رییس جمهور ایران درباره شبکه های اجتماعی و مخصوصا فیسبوک در تیر ماه ۱۳۹۲ تنها چند روز بعد از پیروزی در انتخابات یازدهمین دوره ریاست جمهوری در گفت و گو با مجله چلچراغ عنوان شد: « فضاهای مجازی ابزارند، و هر ابزاری می‌تواند تهدید یا فرصت باشد. داروها برای درمان بیماری ساخته می‌شوند، ولی می‌شود با آنها خودکشی هم کرد. این ابزارهای در ضمن ناگزیر هم هستند. من یادم می‌آید که حتی آیت‌الله هاشمی رفسنجانی هم شبکه‌هایی مثل فیسبوک را پدیده‌های مبارکی خوانده بودند. واقعا هم همین گونه است. در ضمن در نظر داشته باشید که خیلی از اقدامات علیه آزادی فضای مجازی که توسط افراد و نهادهای خاص صورت می‌گیرد، مقاصد خیرخواهانه ندارد. یعنی خیلی هم دلشان به حال اخلاق عمومی یا تهدیدهای این فضاها علیه جوانان نسوخته است. مقاصد سیاسی دارد. از آزادی موجود در این فضاها می‌ترسند، دنبال محدود کردن اخبار هستند، و این محدود کردن‌ها هم جواب نمی‌دهد.»
این سخنان روحانی به برخی افرادی که در دولت او آغاز به کار کردند، این جرات را بخشید تا فعالانه تر در شبکه های اجتماعی و مخصوصا فیسبوک حاضر شوند.
«معصومه ابتکار» رییس سازمان حفاظت از محیط زیست و «اسحاق جهانگیری» معاون اول روحانی از قبل از ورود به دولت یازدهم در فیسبوک حضور داشتند. اما شاید «جواد ظریف» وزیر امور خارجه معروف ترین مسئول دولتی فیسبوک باز باشد.
او نیز قبل از رسیدن به وزارت در فیسبوک حضور داشت اما از زمانی که به عنوان وزیر امور خارجه به مجلس معرفی شد، میزان هوادارانش در فیسبوک سیر صعودی گرفت و تاکنون بیش از ۸۰۰ هزار نفر صفحه او را پسندیده اند.
«بیژن نامدار زنگنه» وزیر نفت، «علی جنتی» وزیر فرهنگ و ارشاد و همچنین «شهیندخت ملاوردی» رییس مرکز امور بانوان نیز به طور رسمی اعلام کرده اند که در فیسبوک حضور دارند.
حتی اخیرا «علی اوسط هاشمی» استاندار سیستان و بلوچستان در فیسبوک حضوری فعال پیدا کرده است و گزارش های مستمر خود را درباره فعالیت هایش در این استان کشور به روز می کند.
یک نماینده مجلس: حضور در فیسبوک قانون شکنی است
اما این افراد در حالی در فیسبوک حضور دارند و نوشته هایشان را بدون واسطه منتشر می کنند و بسیاری از خبرگزاری، روزنامه ها و همچنین سایت های خبری، این نوشته ها را بازنشر می کنند که اعضای کمیسیون فرهنگی مجلس نسبت به این موضوع و همچنین رفع فیلتر احتمالی فیسبوک موضع تندی گرفته اند.
«نصرالله پژمان فر» یکی از اعضای کمیسیون فرهنگی مجلس به خبرنگار «شرق پارسی» در این زمینه ابتدا اعلام می کند که نظرش بیان کننده نظر کمیسیون فرهنگی مجلس و هم نظر مسئولینی است که مجلس با آنها مرتبط است. او می گوید : « فیسبوک یا باقی شبکه های اجتماعی به عنوان شبکه های غیر مجاز شناخته می شوند به همین دلیل در فضای اینترنتی ایران فیلتر می شوند و اگر کسی بخواهد وارد این فضا شود باید توسط فیلترشکن ها اقدام کند، یعنی در واقع عبور از خطوط قرمزی که از ناحیه نظام و مسئولان اعلام شده است.»
وی تاکید می کند: «به طور طبیعی تا زمانی که یک اعلام رسمی نسبت به مجاز بودن برای بهره برداری از این شبکه ها نشده باشد که قطعا هم نخواهد شد، استفاده کردن از این شبکه ها برای همه افراد چه کسانی که جایگاه حقوقی داشته باشند و حتی در موقعیت وزارت باشند چه یک شهروند معمولی که در کشور دارد زندگی می کند، فرقی ندارد و عبور از قانون و قانون شکنی تلقی می شود.»
او تصمیم گیری درباره رفع فیلتر این شبکه ها را برعهده شورای عالی فضای مجازی اعلام می کند و می گوید: « در این شورا باید نسبت به این موضوع بررسی صورت گیرد و اعلام نظر شود. تا زمانی که اعلام نظر جدیدی صورت نگیرد، اعلام نظر قبلی به قوت خودش باقی است و به عنوان قانون شناخته می شود.»
از او می پرسم که نزدیک یک میلیون نفر صفحه فیسبوک آقای ظریف وزیر امور خارجه را پیگیری می کنند. آیا این موضوع نشان نمی دهد که فیلتر فیسبوک نتیجه نداشته است؟ که در جواب می گوید: «ایشان چه یک نفر مخاطب داشته باشد، چه یک میلیون، چه صدمیلیون یا حتی یک میلیارد نفر فرقی نمی کند. استفاده از این شبکه ها کاری غیرقانونی است.»
یک کاربر فیسبوک: همه مردم ایران مجرمان بالقوه هستند
این سخنان در حالی مطرح می شود که فیلتر شبکه اجتماعی فیسبوک از بعد از انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸ شدت گرفت چراکه فیلتر فیسبوک در دوره ای نزدیک به این انتخابات برداشته شد اما بلافاصله بعد انتخاب ۸۸ فیلتر به این شبکه بازگشت. این موضوع باعث نشد که حضور ایرانیان در فیسبوک کم رنگ شود بلکه بسیاری از شواهد نشان می دهد از چهارسال پیش این حضور سیر صعودی هم داشته است.
فرشاد کاربری است که در فیسبوک حضور فعال دارد. یک پیج عمومی با نزدیک ۲۰۰ هزار لایک را نیز اداره می کند. او درباره فیلتر فیسبوک به «شرق پارسی» می گوید: «هر روزه دایره جرایم در ایران بزرگ و بزرگ تر می شود و گویی تقریبا همه مردم ایران به نوعی مجرمان بالقوه ای یا حتی بالفعلی هستند که در این دایره حضور دارند. نیمی مجرم هستند چون از ماهواره استفاده می کنند. برخی دیگر باز مجرمند چون از شبکه های اجتماعی مانند فیسبوک استفاده می کنند و برخی دیگر هم چون در فعالیت های اجتماعی ای حضور دارند که از نظر حکومت خوشایند نیست یا چون اعتراض می کنند باز مجرمند.»
او معتقد است که «آنچه که اکثریت مردم بخواهند قانون می شود اما امروز متاسفانه برخی گروه های اقلیتی در جامعه که پست و مقامی دارند برای اکثریت تصمیم می گیرند و همین ها هم تصمیم گرفته اند تا فیسبوک فیلتر شود.»
این کاربر فیسبوک همچنین می گوید: «افرادی مانند جواد ظریف به عنوان وزیر امور خارجه با فیسبوکش توانسته است اعتماد از بین رفته بسیاری از جوانان را برگرداند. وقتی من جوان می بینم وزیر مملکتم مانند من از این شبکه جهانی به عنوان یک رسانه برای نشان دادن فعالیت هایش استفاده می کند، می توانم مخاطب قرارش دهم. سوال کنم. حتی در این صفحه به استیضاح عمومی بکشانمش. این تعداد مخاطب حتی از رای نماینده های مجلس هم بیشتر است.پس باید ادامه دهد.»
اما خلاف نظر این کاربر فیسبوکی پژمان فر که ریاست کمیته رسانه مجلس در کمیسیون فرهنگی نیز عهده دار است، توصیه ای را به مسئولین دولتی می کند: «به عنوان مسئول مستقیم این موضوع در کمیسیون فرهنگی به تمامی کسانی که توجهی به جایگاه حقوقی خود نمی کنند و برداشت شخصی خود را اعمال می کنند، توصیه می کنم که فرهنگ عبور از قانون را در جامعه نهادینه نکنند و زمینه هنجار شکنی ها را فراهم نکنند. مردم انتظار دارند همانطور که آنها باید قانون را رعایت کنند مسئولان ما در رعایت قانون اولی تر باشند.»
او تاکید می کند: «اگر رفتار ناهنجار و ساختار شکن یک وزیر بخواهد زمینه ای برای قانونی جلوه دادن کاری باشد کاملا غلط است، به همین دلیل مجلس نسبت به این موضوع حساسیت دارد و در جلسه ای که بنده در شورایعالی فضای مجازی شرکت داشتم تذکر دادم که اگر آقایان در ارتباط با این موضوع تصمیم جدی نگیرند و از شبکه های اجتماعی خارج نشوند، مجلس نسبت به این ساختار شکنی قطعا برخورد خواهد کرد و وظیفه قانونی خود را اعمال می کند. »
سخنان موافق و مخالف درباره فیسبوک و سایر شبکه های اجتماعی در حالی مطرح می شود که در دنیای واقعی با وجود فیلتر این شبکه ها اما راه های استفاده از آنها به طور وسیع بین ایرانی ها گسترده شده است و به نظر می رسد سیاست فیلتر این سایت ها چندان موفق نبوده است، اما هنوز مسئولان مربوط به فیلتر سایت ها در نظر دارند این سیاست خود را درباره برنامه های گوشی های هوشمند موبایل نیز ادامه دهند.
