نیروهای داعش – عکس از خبرگزاری فرانسه

وضعیت عراق ساعت به ساعت تغییر می کند. در حالی که من سرگرم نوشتن این سطرها هستم، گروه دولت اسلامی عراق و شام (داعش) در حال پیشروی است و دیپلمات های ترکیه ای همچنان در اسارت نیروهای این سازمان هستند.

زمان خوبی است تا از دید ترکیه به مسائل عراق نگاه کنیم. طبق حقوق بین الملل اگر سفارت کشور شما تسخیر شود و افراد داخل سفارت گروگان گرفته شوند، این به معنی اعلام جنگ است. از آنجا که یک طرف ماجرا ترکیه است، پای ناتو هم به میان می آید.

اما کنسولگری ما در عراق اخیرا مورد حمله قرار گرفت و ناتو جلسه ای فوق العاده در این رابطه برگزار کرد، ولی اعضا برای دخالت در این موضوع به توافق نرسیدند. استدلال این بود که حمله از سوی یک کشور دیگر انجام نشده بلکه توسط یک سازمان تندرو و در قالب جنگ چریکی صورت گرفته است. آنکارا اعلام کرده به دنبال راه حل دیپلماتیک است. این گفته همه را به فکر فرو برد که چگونه می توان در قبال سازمانی تندرو مثل داعش، به دنبال راه حل دیپلماتیک بود. به اعتقاد من می توان؛ و امیدوارم بتوانم دلایل را توضیح دهم.

اگر اندکی به عقب تر و به هفته های قبل از اشغال موصل توسط داعش بازگردیم، چندین اتفاق بین المللی رخ داد که شرایط ترکیه و جنگ این کشور علیه گروه های تندرو را نیز تحت تاثیر قرار می دهد. اولین رخداد این بود که باراک اوباما رییس جمهور ایالات متحده بودجه ای ۵ میلیارد دلاری برای مبارزه با گروه های افراطی تخصیص داد که قرار شد اساسا توسط کشورهایی که میزبان آوارگان سوری هستند استفاده شود تا بتوانند در مرزهای خود با گروه های تروریستی مقابله کنند. این کشورها شامل ترکیه، عراق، لبنان و اردن هستند.

دومین مسئله این بود که ترکیه، جبهه النصره، بازوی اصلی فعال القاعده در سوریه، را گروهی تروریستی اعلام کرد. سومی آنکه فرانسیس جی. ریکاردونه سفیر ایالات متحده در ترکیه گزارشی در مورد همکاری های موجود بین ترکیه و ایالات متحده، خصوصا در مورد سوریه، منتشر کرد. و چهارمین رخداد این بود که حسن روحانی رییس جمهور ایران به طور رسمی از ترکیه دیدن کرد.

سیاست “درهای باز” ترکیه در قبال آوارگان سوری مسئله ناامنی در مرزهای ۵۰۰ مایلی بین دو کشور را مشخص تر کرد. طبق گفته نویسنده ترک مورات یتکین، پس از جلسه نیروهای اطلاعاتی ترکیه و ایالات متحده در ماه فوریه، اطلاعاتی راجع به نفوذ احتمالی نیروهای مخالف اسد از مرزهای ترکیه به داخل سوریه در اختیار طرف ترکیه ای قرار گرفت. همچنین اقداماتی برای جلوگیری از عبور این نیروها از مرز ترکیه انجام شد.

حتی اگر از نظر ایدئولوژیک هم با گروه های تندرو مخالف باشید و در عین حال بخواهید به آوارگان رنجور سوری هم کمک رسانی کنید و همزمان امنیت مرزها را هم تامین کنید، در نهایت چاره ای ندارید جز اینکه با این گروه های تندرو ارتباط برقرار کنید. آنها بسیاری از گذرگاه های مرزی و بخش اعظم مرز مشترک سوریه با ترکیه را در اختیار دارند.

بنابراین زمانی که داعش کنسولگری ترکیه در موصل را به اشغال خود در آورد، دولت ترکیه این حقیقت را کتمان نکرد که با این نیروها در ارتباط است. درست به همین دلیل است که رسیدن به راه حلی “سیاسی” و “دیپلماتیک” همچنان امکان پذیر است.

مرزهای ترکیه تاکنون برای مخالفان اسد حکم همان “درهای باز” را داشته و آن ها به راحتی می توانسته اند در مرزها تردد کنند. در عین حال تشخیص اینکه چه کسی عضو گرو های تندرو است و چه کسی نیست کار ساده ای نیست. با آغاز همکاری های ناتو، مرزهای ترکیه به روی گروه های تندرو بسته شد – شرایطی که باعث نارضایتی داعش شد.

البته مسئله فقط این نبود. اگر به پیشروی های داعش در سوریه توجه کنید متوجه می شوید که آن ها اساسا تلاش دارند بر مناطق نفتی این کشور تسلط پیدا کنند: رقه، شهری نفتی در شمال سوریه که تحت کنترل آن ها است؛ دیر الزور که دروازه ورود به مناطق نفتی عراق به شمار می رود و این شهر هم در کنترل آن ها است. در خود عراق، فلوجه و رمادی چاه های نفتی مهمی دارند. اما مهم ترین دستاورد داعش تاکنون موصل بوده است – هنوز درگیری بر سر پالایشگاه بیجی ادامه دارد.

به هیچ وجه اتفاقی نیست که مسئله داعش درست زمانی سر بر آورد که کردستان عراق فروش نفت از طریق خاک ترکیه را آغاز کرده است. هر چه باشد، بسیاری موضوع جنگ های امروز را مسئله انرژی می دانند، حتی زمانی که پای سازمان های تندرو در میان باشد.

سفر رسمی رییس جمهور ایران به ترکیه را هم باید مدنظر قرار داد. بهبود روابط ترکیه با ایران شیعی برای داعش قابل تحمل نیست. از سوی دیگر، باز شدن مسیر پالایشگاه های ایران به بازارهای جهانی از طریق ترکیه بعد مهمی از بازی انرژی در بحران اخیر است. برای داعش، قوی تر شدن ایرانی که بتواند در شرایط کاهش تحریم ها نفت خود را از طریق ترکیه به بازارهای جهانی برساند، به معنی تقویت شیعیان عراق و اتحاد تهران – بغداد است. برای داعش، بازیگری ترکیه سنی در چنین مسئله ای قابل قبول نیست.

اقدام داعش برای حمله به کنسولگری ترکیه در واقع اعلام هشدار به این کشور است. اما مقابله به مثل کردن هم اشتباه است. بعضی ها از جریان مقاومت سنی ها به خاطر درگیری های فرقه ای که با حمله ایالات متحده به عراق در زمان جورج بوش و سپس در دست گرفتن قدرت توسط مالکی به راه افتاده حمایت می کنند – هرچند چنین حمایتی خود تندروگرایانه باشد. درست است که اقلیت های عراق – سنی ها، کردها و ترکمن ها – سرکوب شده اند، اما راه حل آن حمایت از داعش برای چند پاره کردن این سرزمین نیست.